ماهنامه دنياي سلامت - دكتر فاطمه مرادي:

خواص آب و هواهاي مختلف

آب و هوا مي تواند بر سلامت و ويژگي هاي جسماني فرد تاثيرگذار باشد. به طور كلي هواي معتدل در صورتي براي فرد مفيد است كه مزاج بدنش معتدل باشد. براي بدن بيمار هوايي مناسب است كه ضد مزاج بيماري فرد را داشته باشد. در زير به برخي از آثار هر نوع آب و هوا اشاره شده است:

1- هواي گرم: هواي گرم باعث لاغرشدن ، زرد شدن و صورت و سوختن خلط ها در بدن مي شود. منافذ بدن را باز مي كند، لذا باعث افزايش تعريق و در نتيجه كاهش ادرار مي شود. به سبب اين ويژگي ها تمامي قواي فرد را تضعيف مي كند، تشنگي فرد را بيشتر مي كند و ميل به غذا را كاهش مي دهد. در كل هواي گرم براي هيچ بدن سالمي منفعت ندارد ولي در افرادي كه به بيماري هاي ناشي از مزاج سرد مثل لقوه، قلج و تشنج مبتلا هستند، مفيد واقع مي شود.


2- هواي سرد: در مقايسه با هواي گرم، هواي سرد براي حفظ سلامتي در افراد سالم مفيدتر است. چرا كه بدن را استوار مي كند و منافذ بدن را مي بندد و لذا حرارت را در بدن حفظ مي كند. در نتيجه غذا بهتر هضم مي شود و ميل فرد به غذا بيشتر شده و بيماري هاي گرم بهبود مي يابند. در هواي سرد رطوبت ها به عرق تبديل نمي شوند، پس در بدن تجمع مي يابند. ادرار بيشتر شده و اجابت مزاج كمتر مي شود.

3- هواي مرطوب: رطوبت را در بدن نگه مي دارد و براي افراد لاغر و خشك مزاج مفيد است به علاوه پوست را نرم و روشن مي كند.

ويژگي هاي فصول مختلف سال از نظر مزاج

براي هر فصل مزاج و اعتدال خاصي وجود دارد و هر سال معتدل متشكل از فصول معتدل است. معتدل ترين فصل سال، بهار است و يك يا دو بارش در آن رخ مي دهد. فصل تابستان، گرم و خشك است در آن خنكي يا باران وجود ندارد. فصل پاييز، از نظر گرما و سرما معتدل است، اما از نظر خشكي و رطوبت از اعتدال خارج شده و بيش از يك تا دو باران در آن مي بارد.


 فصل زمستان، بايد سرما و باران در آن بيشتر از ساير فصول باشد ولي اين مسئله نبايد بيش از حد اعتدال باشد. به صورت كلي اگر سالي معتدل باشد، بيماري ها در آن كمتر رخ مي دهند ولي در سال هاي غيرمعتدل كه همه فصول از نظر مزاج مشابه هستند بيماري ها طولاني مي شوند چرا كه در حالت طبيعي بيماري ناشي از سوء مزاج در فصول بعد به علت مزاج فصل به صورت خود به خود بهبود مي يابد. در سال غيرمعتدل اين حالت اتفاق نمي افتد و بيماري هاي مزمن بيشتر بروز مي كنند.

---

بهار

تعريف منجمان و طبيبان از فصل بهار متفاوت است. از نظر طبيبان فصل بهار نزديك به 50 روز (كمتر از دو ماه) است و درواقع برهه اي از سال است كه مردم سرزمين هاي معتدل نيازمند پوشيدن لباس گرم به علت سردي هوا و يا خنك كردن هوا به علت گرمي آن نباشند. اين زمان ابتداي سبزي و خرمي زمين است و گياهان و گل ها با شروع اين فصل رشد مي كنند. حيوانات و انسان ها به علت فرا رسيدن هواي معتدل به شادي و سرور مي پردازند.

اطبا براي حفظ تندرستي در اين فصل چند توصيه دارند:

1- پاكسازي بدن

طبق نظر حكماي طب سنتي در فصل زمستان خلط ها در بدن منجمد شده و تجمع مي يابند. با آغاز گرما در فصل بهار، اين مواد جريان يافته و به عروق و اعضاي مختلف مي ريزند. اين حركت مي تواند موجب برخي از بيماري ها شود. به همين دليل روش هاي گوناگوني براي پاك كردن بدن از اين مواد توصيه شده است.

الف) فصد يا رگ زدن (باز كردن منفذي كوچك در ديواره رگ به وسيله نيشتر است كه باعث خروج اخلاط فاسد با خروج خون مي شود) كه بهار مناسب ترين فصل جهت فصد است.

ب) قي كردن

ج) ايجاد اسهال


2- تغذيه

الف) همان طور كه ذكر شد در فصل زمستان خلط ها در بدن جمع شده اند، پس در بهار بدن ما به غذاي كمتري نياز دارد. از سوي ديگر دستگاه گوارش در بهار گرم مي شود و قوه هاضمه قوي مي گردد پس نبايد خالي بماند. بنابراين توصيه مي شود در اين فصل بيشتر از غذاهاي «مُزَوره» استفاده كنيم كه ارزش غذايي كمي دارند.

ب) در بهار بايد از خوردني ها و آشاميدني هاي گرم و تر، فعاليت بدني و استحمام بيش از حد اجتناب كنيم، چون مزاج بهار «گرم و تر» است و اين اقدامات نيز بدن را گرم و تر مي كنند و مي توانند باعث بيماري هاي گرم و تر شوند.

ج) بايد از خوردن غذاهاي شور، تلخ، تند و يا حاوي گوشت زياد پرهيز كرد و از شربت هاي خنك مثل شربت غوره، انار و سكنجبين بيشتر استفاده كرد.

3- فعاليت بدني

فعاليت بدني بايد در حد متوسط باشد؛ اگر ورزش و فعاليت سنگين انجام دهيم، گرماي زيادي در بدن توليد مي شود كه موجب حركت خلط هاي فوق الذكر در بدن مي گردد. به علاوه فعاليت بدني كم نيز فايده اي براي بدن ندارد.

4- لباس

در سرزمين هايي كه بهار در آن كمي سرد است، لباس پنبه اي مناسب است. اما در سرزمين هايي مثل هند، كه بهار كمي گرم است، بهترين لباس پوست سنجاب است. كرباس نرم نيز توصيه شده است.

---

تابستان

هرچند منجمين تابستان را از شروع تير تا پايان شهريور مي دانند اما از نظر سب سنتي ايران، تابستان مدتي از سال است كه در آن هوا گرم است و مردم محتاج به خنك كردن هوا هستند. تابستان مزاجي گرم و خشك دارد؛ البته اين توصيف تنها در كشورهايي مثل ايران و عربستان صحت دارد كه در تابستان باران نمي بارد ولي در هندوستان و نواحي ساحلي تابستان گرم و تر است. هواي گرم و خشك تابستان باعث از بين رفتن  رطوبت و باعث افزايش امراض گرم و خشك مثل تب ها مي شود.

به ويژه اگر فرد جوان باشد. مزاج جوانان گرم و خشك است و اگر فعاليت بيش از حد داشته باشند رطوبت از بين مي رود هم چنين در منطقه گرم و خشك احتمال ابتلا به اين دسته از بيماري ها را افزايش مي دهد. البته گرم و خشك بودن هوا در افراد مسن كه مزاجي سردتر دارند، باعث كاهش مشكلات مي شود، به خصوص امراض سردتر مثل بيماري هاي روماتيسمي و انواع ورم ها در تابستان كمتر رخ مي دهند.

اطبا براي حفظ تندرستي در اين فصل چند توصيه دارند:

1- پاكسازي بدن

الف) اگر فرد مي تواند به راحتي قي كند، مكرر قي كند. چون در تابستان حرارت غالب است و حرارت تمايل به سطح دارد، حرارت در عمق بدن كم مي شود پس قوه هاضمه تضعيف مي شود. در نتيجه خارج كردن خلط هاي باقيمانده ضروري است.

ب) اگر قي ميسر نباشد، مي توان از ملين هايي مثل آب ميوه ها استفاده كرد.

ج) حتي المقدور فصد صورت نگيرد و اگر لازم شد، در حد اعتدال باشد.


2- تغذيه

در تابستان كمتر بخوريد و بياشاميد. غذاها و آشاميدني ها در تابستان بايد خنك باشند و همان طور كه ذرك شد، قوه هاضمه در اين فصل تضعيف مي شود، پس بايد از غذاهايي استفاده كرد كه راحت هضم مي شوند. مصرف اين ميوه ها و شربت ها در تابستان توصيه شده است: ميوه هاي ميخوش مثل گيلاس، آلو و آلوچه، خيار، خربزه، هندوانه، شيرخشت، هليله زرد، شربت ريواس، آب عشقه، آب ميوه ها، سكنجبين و شربت ليمو.

3- فعاليت بدني

الف) وزش هم باعث افزايش گرما و كاهش رطوبت مي شود، پس بايد كمتر ورزش كرد و دقت بيشتري را به اسرتاحت در هواي خنك و كنار آب روان اختصاص داد.

ب) در فصل تابستان سفر به مناطقي كه هواي خنك و مرطوب دارند، به ويژه در افرادي كه خود مزاج گرم و خشك دارند بسيار مفيد است. به علاوه سير و سفر در هواي گرم مي تواند بسيار مضر باشد؛ بهتر است در چنين مواردي فرد خود را از گرما و آفتاب بپوشاند.

ج) در تابستان از حمام داغ بپرهيزيد.

4- لباس

بهترين لباس در اين فصل، لباس كتاني است. چرا كه كتان از سر دترين پارچه ها است و كاملا به بدن نمي چسبد. به ويژه اگر كتان كهنه باشد، نرم تر و مناسب تر است.

---

 
پاييز

در پاييز مزاج سرد و خشك غالب است و اين مزاج ضد مزاج خون كه گرم و تر است مي باشد؛ لذا در اين فصل خون كمتر ساخته مي شود. در اين فصل به علت تفاوت شديد و ناگهاني بين هواي گرم نيمروز و هواي سرد بامداد و شب بيماري هاي زيادي بروز مي كنند.

اطبا براي حفظ تندرستي در اين فصل چند توصيه دارند:

1- پاكسازي بدن

براي دفع خلط هاي تجمع يافته اي كه در اثر حرارت تابستان تغليظ شده اند، توصيه به انجام استفراغ شده است، چرا كه اگر اين خلط هاي غليظ شده، از بدن خارج نشوند، در زمستان فاسد خواهند شد.

الف) قي كردن در پاييز منع شده است چون بدون آن كه توان دفع اخلاط فوق الذكر را داشته باشد، باعث حركت و جريان يافتن اين اخلاط مي شود.

ب) بهترين راه حل فصد يا اسهال با مواد مسهل ضعيف است.


2- تغذيه

الف) همان طور كه ذكر شد، در اين فصل اخلاط غليظ در تابستان باقي مانده اند و از طرفي قواي بدن به علت گرماي شديد تابستان تحليل رفته است. بنابراين در پاييز بايد از مصرف غذاهاي شكم پركن خودداري كرد.

ب) مصرف مواد غذايي گرم و تر به علت خشكي مزاج پاييز توصيه مي شود چرا كه بدن را با توجه به مزاج سرد و خشك فصل به تعادل مي رساند.

ج) همچنين غذاهاي شور و نمك سود و گوشت صيد، به علت خشكي زياد نبايد مصرف شوند.

د) استفاده از نوشيدني هايي گل شكر، آب انار و آشاميدني هاي مفرح (خوش بو) توصيه شده اند.

3- فعاليت بدني

الف) در اين فصل خوابيدن در مكان سرد و برهنه نمودن سر و كم پوشيدن لباس توصيه نمي شود زيرا همان طور كه گفتيم تغييرات دما دراين فصل زياد است و در كل بايد از گرماي نيمروزي دوري كرد.

ب) در پاييز بايد از استحمام با آب سرد خودداري شود چرا كه آب سرد مسدودكننده منافذ بدن است و در نتيجه مواد زايد تبخير نمي شوند و در بدن تجمع يافته، باعث بيماري هاي مثل سرماخوردگي مي شود.

ج) دراين فصل از خوابيدن با شكم پر بپرهيزيد. چرا كه غذاها به علت قوت و حرارت پايين بدن دير هضم مي شوند.

---

زمستان

مزاج زمستان سرد و تر است. سرما به دليل فاصله زياد زمين از خورشيد است و رطوبت و نمناكي هوا به دليل بارش برف و باران به وجود مي آيد. البته در سرزمين هايي مثل هند و بنگلادش كه در زمستان بارندگي ندارند، شرايط متفاوت است. زمستان باعث زكام، آبريزش بيني، سرفه و به طور كلي بنا به اصطلاح حكماي طب سنتي باعث افزايش امراض بلغمي مي شود. در حقيقت در صورت سالم بودن اعضاي قفسه سينه صدري نظير ريه، رطوبت از مجاري بيني و دهان خارج مي شود و در غير اين صورت درگيري ريوي، دندان، گوش و ساير اعضا رخ مي دهد.

اطبا براي حفظ تندرستي در اين فصل چند توصيه دارند:

1- پاكسازي بدن

هر فردي در اين فصل بيمار شود، بايد بلافاصله مواد زايد را از بدن دفع كند، چرا كه به علت سرما منافذ بسته هستند و مواد خود به خود دفع نمي شوند. به ويژه استفاده از مسهل ها در اين فصل توصيه شده است.


2- تغذيه

در اين فصل توصيه به مراقبت بيشتر و تناول غذا به طور كامل شده است. مصرف شوربا (آّبگوشت)، گوشت سرخ كرده، كباب، و امثال آن همراه با دارچين و زيره رومي توصيه مي شود.