تغيير اقليمي كه دشمن شماره‌ي يك همه‌ي مردم جهان است و اگر از كنترل خارج شود، زندگي ساكنان زمين را تهديد مي‌كند. ولي واقعا تغيير اقليم چيست؟ در ادامه سعي مي‌كنيم اين مفهوم را به زباني ساده به شما بگوييم.

زمين حدود پنج‌ ميليارد سال عمر دارد و از زماني كه اتمسفرش شكل گرفته، اقليم آن پيوسته در حال تغيير و تحول بوده است. مثلا دماي متوسط زمين قطعا در يك ميليون سال پيش با حالا متفاوت بوده و اين تفاوت در ۵ ميليون و ۱۰ ميليون سال قبل هم وجود داشته است.

 دماي متوسط كنوني زمين، چيزي در حدود ۱۵ درجه‌ي سانتي‌گراد است. اين سياره، قبلا دماهاي متوسط بيشتر و كمتري را هم تجربه كرده است. بنابراين تغيير دماي متوسط زمين اصلا چيز عجيبي نيست؛ مشكل اين‌جاست كه سرعت تغيير اقليم زياد شده و زمين خيلي سريع در حال گرم شدن است. وقتي تغيير اقليم خيلي سريع صورت مي‌گيرد، زندگي نمي‌تواند خود را با آن وفق دهد و در نتيجه حيات به خطر مي‌افتد.

عمده‌ي تقصير اين گرم شدن سريع بر گردن فعاليت‌هاي انساني است. ما چيزي به نام صنعت و كشاورزي را اختراع كرده‌ايم و گازهاي گلخانه‌اي را با حجم خيلي زياد وارد اتمسفر زمين مي‌كنيم.

اثر گلخانه‌اي چيست؟

وقتي خودروي خود را زير آفتاب پارك مي‌كنيد و پنجره‌ها را بالا مي‌كشيد، بعد از چند دقيقه هواي داخل خودرو شروع به گرم شدن مي‌كند.

 گرم شدن هواي داخل خودرو به اين دليل است كه پرتوهاي خورشيد از پنجره‌ها وارد مي‌شوند و با گرم كردن سطوح داخلي، دماي اتاق را بالا مي‌برند، ولي هيچ راهي براي اينكه هواي داخل بتواند با بيرون تبادل گرمايي داشته باشد، وجود ندارد.

 بنابراين دماي داخل پيوسته بالا مي‌رود. اين همان اثري است كه در سالن‌هاي شيشه‌اي گلخانه‌ها هم ايجاد مي‌شود. درباره‌ي كره‌ي زمين هم شرايط به همين صورت است.

 نور خورشيد وارد اتمسفر مي‌شود، به سطح زمين برخورد مي‌كند و در راه بازگشت، توسط گازهاي گلخانه‌اي اتمسفر به دام مي‌افتد و نمي‌تواند بيرون برود. البته كه اين پديده كاملا براي زندگي روي زمين مفيد است و اگر وجود نداشت،‌ دماي متوسط زمين ۳۰ درجه‌ي سانتي‌گراد سردتر بود.

 به طور طبيعي در اتمسفر زمين يك سري گازهايي وجود دارد كه تاثير گلخانه‌اي زيادي دارند؛ يعني مي‌توانند انرژي را بيشتر از بقيه به دام بيندازند. ليست اين گازها در تصوير زير آمده است.

كربن‌دي‌اكسيد حاصل از سوزاندن سوخت‌هاي فسيلي، بيشترين نقش را در افزايش اثر گلخانه‌اي دارد

دانشمندان مي‌گويند ما به دليل فعاليت‌هاي صنعتي و كشاورزي، در حال افزودن به مقدار طبيعي گازهاي گلخانه‌اي هستيم و در نتيجه اين اثر را تشديد مي‌كنيم؛ بدين ترتيب زمين گرم‌تر مي‌شود. به گرم‌شدن زمين بر اثر فعاليت‌هاي انساني، «گرمايش جهاني» يا «تغيير اقليم» مي‌گويند.

تاثيرگذارترين گاز در اثر گلخانه‌اي، بخار آب است. با اين حال تاثير بخار آب فقط چند روز است و خيلي سريع از بين مي‌رود. در ضمن ميزان بخار آب اتمسفر زمين در دهه‌هاي گذشته افزايش خاصي نيافته است. ولي كربن‌دي‌اكسيد مدت خيلي بيشتري در اتمسفر مي‌ماند.

 آن‌قدر كربن‌دي‌اكسيد اتمسفر زمين زياد شده و آن‌قدر سرعت از بين رفتن آن كم است كه صدها سال طول مي‌كشد مقدار آن به اندازه‌ي قبل از انقلاب صنعتي برسد. در ضمن ظرفيت فيلترهاي طبيعي زمين مثل اقيانوس‌ها براي جذب كربن‌دي‌اكسيد محدود است.

 انسان با سوزاندن سوخت‌هاي فسيلي، كربن‌دي‌اكسيد زيادي روانه‌ي اتمسفر مي‌كند و در ضمن دائما در حال از بين بردن بعضي فيلترهاي طبيعي، مثل جنگل‌ها است. از ديگر گازهاي گلخانه‌اي كه انسان نقش زيادي در توليد آن‌ها دارد، مي‌توان به متان و نيتروس اكسيد اشاره كرد؛ ولي همچنان ميزان آن‌ها نسبت به كربن‌دي‌اكسيد كم است.

از زمان وقوع انقلاب صنعتي در سال ۱۷۵۰، مقدار كربن‌دي‌اكسيد اتمسفر بيش از ۳۰ درصد و مقدار متان بيش از ۱۴۰ درصد افزايش يافته است. اكنون كربن‌دي‌اكسيد اتمسفر زمين به بيشترين مقدار خود در ۸۰۰ هزار سال گذشته رسيده است.

شواهد و مدارك ما از گرمايش جهاني چيست؟

اولين ثبت‌هاي دقيقي كه از دماي زمين متوسط انجام داديم تقريبا به اواخر قرن ۱۹ام برمي‌گردد. مقايسه‌ي دماهاي جديد با آن زمان نشان مي‌دهد كه دماي متوسط در يك قرن گذشته، ۰٫۸ درجه‌ي سانتي‌گراد افزايش يافته است. حدود ۰٫۶ درجه‌ي آن در ۳۰ سال اخير رخ داده است.

اطلاعات ماهواره‌اي نشانگر افزايش ساليانه‌ي ۳ ميلي‌متري سطح آب اقيانوس‌ها در دهه‌هاي اخير است. قسمت زيادي از اين افزايش سطح به انبساط گرمايي آب اقيانوس‌ها نسبت داده مي‌شود. زماني كه اقيانوس گرم مي‌شود، فاصله‌ي مولكول‌هاي آب از يكديگر افزايش مي‌يابد و در نتيجه كل حجم اقيانوس زياد مي‌شود.

به جز انبساط گرمايي، ذوب شدن يخچال‌ها و يخ‌هاي قطبي هم در افزايش سطح آب اقيانوس‌ها تاثير زيادي دارد. بيشتر يخچال‌هاي مناطق معتدل زمين و شبه جزيره‌ي جنوبگاني در حال ذوب شدن و پس‌روي هستند.

داده‌هاي ماهواره‌اي از سال ۱۹۷۹، تحليل سريع صفحه‌هاي يخي قطب شمال را نشان مي‌دهد. سرعت ذوب شدن آن‌ها، چيزي در حدود ۴ درصد در هر يك دهه است. در سال ۲۰۱۲، مساحت صفحه‌هاي يخي قطب شمال به ۵۰ درصد كمتر از ميزان متوسط آن‌ها در بازه‌ي سال‌هاي ۱۹۷۹ تا ۲۰۰۰ رسيد.

 در چند سال اخير، مساحت صفحه‌ي يخي گرينلند به طرز بي‌سابقه‌اي كم شده است. اگر همه‌ي حجم ۲٫۸ ميليون كيلومتر مكعبي صفحه‌ي يخي گرينلند ذوب شود، سطح آب اقيانوس‌ها تا ۶ سانتي‌متر بالا مي‌آيد.

داده‌هاي ماهواره‌اي نشان مي‌دهد كه صفحه‌هاي يخي غربي جنوبگان در حال تحليل رفتن هستند و صفحه‌هاي يخي شرقي هم هرچند كه تا به حال مصون بودند، ولي در چند سال اخير آن‌ها هم شروع به ذوب شدن كرده‌اند.

تاثيرات تغيير اقليم را مي‌توان در پوشش گياهي و حيوانات هم مشاهده كرد. افزايش دما باعث مي‌شود كه زمان گل‌دهي و ميوه‌دهي گياهان جلو بيفتد و حيوانات هم در جستجوي مناطق خنك‌تر قلمروي زندگي خود را تغيير دهند.

راه‌كار جلوگيري از تغيير اقليم چيست؟

در چند سال اخير، گفتگو و رايزني‌هاي زيادي براي جلوگيري از پيشرفت تغيير اقليم انجام شده است. بعضي‌ها مي‌گويند از سال ۱۹۹۸، علي‌رغم افزايش چشمگير ميزان كربن‌دي‌اكسيد، گرمايش جهاني متوقف شده است. آن‌ها با دلايلي سعي كرده‌اند به روش‌هايي اين موضوع را توجيه كنند.

•     تغيير در ميزان انرژي خروجي خورشيد

•     كاهش بخار آب اتمسفر

•     افزايش ظرفيت جذب گرماي اقيانوس‌ها

ولي تا به حال دانشمندان مكانيسم دقيق توقف گرمايش جهاني را به خوبي درك نكرده‌اند. دانشمنداني كه شكاك هستند، مي‌گويند اين توقف نشانگر غير قابل اطمينان بودن پيش‌بيني‌هايي است كه بر اساس مدل‌هاي اقليمي كامپيوتري صورت گرفته‌اند.

در سوي مقابل، دانشمندان اقليم‌شناس مي‌گويند كه اين وقفه فقط در يكي از سامانه‌هاي اقليمي، يعني متوسط دماي جهاني سطح زمين ايجاد شده است.

 ديگر نشانگرها، مثل يخ‌هايي كه ذوب مي‌شوند و تغييرات در زندگي گياهان و حيوانات، نشان مي‌دهد كه زمين همچنان در حال گرم‌تر شدن است. در حقيقت مقاله‌اي كه ژوئن سال ۲۰۱۵ در مجله‌ي ساينس منتشر شد، ايجاد وقفه در گرمايش جهاني را زير سوال برد.

در آينده دما چقدر افزايش مي‌يابد؟

«مجمع بين‌المللي تغييرات آب و هوايي» (IPCC) در تحقيقي كه سال ۲۰۱۳ انجام داد، بر اساس مدل‌سازي‌هاي كامپيوتري يك سري پيش‌بيني‌هايي انجام داد.

 بيشتر شبيه‌سازي‌ها نشانگر اين هستند كه تغيير دماي جهاني سطح زمين تا پايان قرن ۲۱ام نسبت به سال ۱۸۵۰ تا ۱٫۵ درجه افزايش مي‌يابد. حد ۲ درجه‌ي سانتي‌گراد به عنوان مرز خطر در گرمايش جهاني در نظر گرفته شده است.

دانشمندان مي‌گويند حتي اگر همين حالا ميزان گازهاي گلخانه‌اي را به اندازه‌ي چشمگيري كاهش دهيم، اثرات آن ادامه خواهد داشت چرا كه قسمت‌هاي بزرگي از سامانه‌ي اقليمي براي پاسخ دادن به تغييرات، صدها سال زمان احتياج دارند. بعلاوه براي خارج شدن گازهاي گلخانه‌اي از اتمسفر، به دهه‌ها زمان احتياج است.



اثر تغيير اقليم روي ما چگونه است؟

ميزان تاثيرات بالقوه هنوز خيلي مشخص نيست. تغيير اقليم ممكن است باعث كمبود آب شيرين، كمبود غذا يا منجر به سيل، طوفان، موج‌هاي گرمايي شديد و خشكسالي شود. تغيير اقليم مي‌تواند باعث بوجود آمدن شرايط آب و هوايي سخت شود؛ با اين حال ربط دادن هر رويداد آب و هوايي سخت به گرمايش جهاني كار درستي نيست.

دانشمندان مي‌گويند به طور كلي گرمايش جهاني ممكن است باعث بارش باران بيشتر شود، ولي خطر خشكسالي در تابستان و مناطق دور از اقيانوس افزايش مي‌يابد.

 در نتيجه‌ي وقوع طوفان‌ها و افزايش سطح آب دريا، احتمال وقوع سيل هم بيشتر مي‌شود. البته اين الگوها در مناطق مختلف متفاوت هستند. كشورهاي فقير كه امكانات كمتري براي دست و پنجه نرم كردن با اين رويدادها دارند، بيشتر در معرض خطر هستند.

تغيير اقليم منجر به تغيير شرايط زيستگاه‌ها مي‌شود و از آن‌جا كه حيات وحش نمي‌تواند به سرعت خود را با اين تغييرات سازگار كند، بسياري از حيوانات منقرض خواهند شد.

 سازمان بهداشت جهاني هم مي‌گويد كه با افزايش مالاريا، بيماري‌هاي مربوط به آب ناسالم و سوء تغذيه، جان بسياري از مردم به خطر مي‌افتد.

هرچه ميزان كربن‌دي‌اكسيد اتمسفر بيشتر شود، اقيانوس‌ها هم آن را بيشتر جذب مي‌كنند و در نتيجه اسيدي‌تر مي‌شوند. بدين ترتيب زندگي صخره‌هاي مرجاني به خطر مي‌افتد و آن‌ها در ساختن اسكلت كلسيتي به مشكل برمي‌خورند.