ايران آنلاين - پريا خداقلي زاده : هميشه و بخصوص طي چند سال گذشته، حواشي حضور گردشگران در طبيعت و رد پاي مخربي كه از خود باقي مي‌گذارند، بر سر زبان‌ها بوده و هست.

 همين چند وقت پيش بود كه خبر نابودي يكي ديگر از آثار طبيعي استان مازندران؛ يعني چشمه‌هاي باداب سورت و البته ممنوعيت ورود گردشگران به اين منطقه سر و صداي زيادي به پا كرد.

در هر صورت هميشه در زمينه ورود گردشگران به طبيعت ناشناخته انتقادات زيادي وجود داشته. انتقاد از ردپاي گردشگران و طبيعت‌گردان غير حرفه‌اي كه آسيب ناشي از بي‌توجهي برخي از آنان مدت‌هاست آفت طبيعت و مقصد‌هاي بكر و كمتر شناخته شده به حساب مي‌آيد. موضوع خيلي ساده و البته دردناك است.

همه دنبال جايي هستند كه هم زيبا باشد و هم پر از جاذبه و از همه مهمتر خلوت و غرق در سكوت؛ يعني دقيقاً آنقدر خلوت كه پاي كمتر گردشگري به آن باز شده باشد.

چند سالي است كه سوژه داغ خيلي از رسانه‌ها و آژانس‌داران هم اين شده كه قدم به قدم نقشه جغرافيا را بچرخند و هر گوشه و كناري را كه تا قبل از اين نا‌شناخته يا كمتر شناخته شده است، پيدا كنند و با وعده يك جاي بكر و دست نخورده، اتوبوس، اتوبوس مسافر راهي اين مقاصد كنند و....

نتيجه اينكه اغلب، غروب كه اين مسافران بر مي‌گردند ديگر آن جاي قبلي نه بكر است و نه خالي از نشان حضور گردشگر.

آنجا در برخي مواقع تبديل مي‌شود به جايي پر از گله گله باقي مانده آتش و خاكسترهاي نيمه روشن، پلاستيك و زباله، درخت‌ها و شاخه‌هاي شكسته، رد چرخ خودروهايي كه به طرز ناشيانه‌اي وارد پوشش گياهي شده‌اند و خلاصه هر چيز ديگري كه هر بيننده‌اي را متقاعد مي‌كند كه اينجا ديگر طبيعت بكر نيست!

اين موضوع در ‌‌نهايت به اينجا ختم شده كه بهتر است تا زماني كه براي يك مقصد يا طبيعت بكر، فرهنگ‌سازي و برنامه‌ريزي حرفه‌اي صورت نگرفته است،‌‌ همان‌طور ناشناخته باقي بماند و پاي طبيعت‌گردان غير حرفه‌اي كه هنوز آموزش لازم را نديده‌اند به آنجا باز نشود.

 اين موضوعي است كه با كمي تفاوت تقريباً بيشتر كار‌شناسان و طبيعت‌گردان با آن موافق هستند.

  ردپاي سبز ميهمانان سوباتان

اين مقصد، ارتفاعات سوباتان است. جايي همچون نامش عجيب، بكر و به طرز باور نكردني زيبا. آنقدر كه هيچ از دامنه‌هاي آلپ كم ندارد. مسير هم در هنگام طولاني بودن، سر راست و بدون پيچ وخم است البته بجز آخرش كه راهي نداريم جز اينكه دست به دامن پا‌ها شويم چون قسمتي از مسير راهي بجز پياده‌روي ندارد.

اما، مدتي قبل و درست در تعطيلات تابستاني، يكي از مناطق بكر و دست نخورده ايران كه اتفاقاً مدت كوتاهي است كه براي طبيعت‌گردان و گردشگران شناخته شده است، تبديل به عرصه تحولي مهم و قابل تقدير شد.

نمونه‌اي بي‌نظير از تلاش مردم و مسئولان محلي براي حضور گردشگران آن هم بدون تخريب يا نابودي اين مقصد.

تا قزوين و رشت‌‌ همان راه هميشگي است. از رشت تا شهرستان تالش هم نزديك به سه ساعت راه داريم. مسيري سرسبز با چشم‌اندازي فوق‌العاده. مقصد نهايي از تالش آغاز مي‌شود. سوباتان حدوداً در فاصله ۳۶ كيلومتري بخش شمال غربي تالش قرار دارد.

 البته از سوباتان مي‌توانيد به فاصله ۱۷ كيلومتر دور‌تر به درياچه نئور هم برسيد. اين مقصد بكر درست روبه‌روي كوه مشهور و بلند تالش به نام ريشكاجي قرار گرفته است. اين كوه به ريشگاسر هم معروف است.

بهترين فصل براي رفتن به اين منطقه، بهار و تابستان است كه طبيعت بي‌نظير و گلزارهاي اطراف، چشم‌ها را امان نمي‌دهد اما اوايل پاييز سوباتان را هم نبايد از دست داد.

در عوض مي‌توانيد از پاترول‌هاي كرايه‌اي براي رفتن به اين منطقه استفاده كنيد يا اينكه خود محلي‌ها با وانت و وسيله‌هاي مناسب شما را به درياچه مي‌رسانند.

اما سوباتان امسال يك فرق مهم با سال‌هاي قبل دارد. مردم بومي كه مانند خيلي از مناطق ديگر، حاضر نبودند مسافران را ناراحت يا دلخور كنند، با برنامه‌ريزي‌ها و هماهنگي‌هايي كه از قبل انجام داده‌اند اين تفريح و سفر گردشگران را به ياد ماندني‌تر كردند.

آنان با اشتياق عجيبي به طبيعت‌گردان و مسافران اين منطقه كمك مي‌كنند. از رساندن مسافران با اتومبيل‌هاي شخصي گرفته تا اسكان آنان در خانه‌هاي محلي و تهيه غذاهاي محلي و سوغاتي، آن هم با قيمت‌هاي باور نكردني.

اگر مسافر سوباتان شديد طعم فراموش نشدني غذاهاي محلي مثل پنديره ويسوج، سوجا ديله، قورما، قورتماج، سيرجينه، كله پلو، پته و قوزلي بريان كه خاص خودشان است را از دست ندهيد. تمام اين غذا‌ها خاص اهالي عشاير نشين اين منطقه است.

در كنار اين همه، آنان با رفتار و لحني دوستانه توصيه‌هاي لازم براي تخريب نكردن محيط و حفاظت از آن را يادآور مي‌شوند.

بهترين مسير گردشگري اين منطقه حركت از تالش به سمت درياچه رؤيايي نئور است. هرچند خيلي‌ها اين مسير را پياده به طرف درياچه مي‌روند اما با وجود بدي مسير امكان تردد با اتومبيل هم وجود دارد، البته نه اتومبيل‌هاي شخصي چرا كه حدود ۲۴ كيلومتر از مسير مشكل دارد و ممكن است به اتومبيل‌تان خسارت وارد شود.

يكي ازموضوع‌هاي بسيار جالب كه در اين منطقه به وفور ديده مي‌شود، كمك محلي‌ها به مسافران براي جمع‌آوري زباله‌هاست، يعني فرهنگ‌سازي‌اي كه از خود اهالي آغاز مي‌شود. در تمام اين مسير طولاني، در قياس با بسياري از مناطق گردشگري مثل سواحل و جنگل‌هاي شمال، زباله‌ بسيار كمي ديده مي‌شود. زباله‌ها با تلاش خود گردشگران و مردم محلي از مسير جمع‌آوري شده است.

  تلاشي به سود همه، حتي محيط زيست

يكي از اهالي منطقه كه با هماهنگي‌هاي صورت گرفته مسافران را در خانه‌اش اسكان مي‌دهد، درباره ويژگي‌هاي منطقه مي‌گويد: «سوباتان منطقه بسيار متفاوتي است. مسير پياده‌روي اين منطقه كه از اطراف درياچه نئور آغاز مي‌شود و تا ارتفاعات سوباتان ادامه دارد، كمي طولاني است. يكي از اقدامات جالبي كه اهالي انجام داده‌اند، تشكيل انجمن صنفي است كه براي ايجاد هرچه بهتر نظم در منطقه تلاش مي‌كنند.

 يا مثلاً اينكه برخلاف خيلي از مناطق توريست‌پذير ديگر، هر كس به اين فكر نيست كه پول بيشتري به جيب بزند، بلكه بر عكس همه تلاش مي‌كنند سود حاصل از حضور گردشگر در منطقه يكسان بين تمام اهالي تقسيم شود، مثلاً دفترچه‌اي را تهيه و مشخص كرده‌اند كه هر فردي بايد چه تعداد گردشگر را در خانه محلي خودش بپذيرد يا از آنان پذيرايي كند. اين شامل همه موارد مثل غذاي محلي، صنايع دستي، اقامت و حتي حمل و نقل مسافران با خودروهاي مخصوص كه محلي‌ها دارند هم مي‌شود.»

  راه حل، همكاري است نه جلوگيري از ورود گردشگر

ميلاد محسني، تور ليدر طبيعت‌گردي و كار‌شناس اكوتوريسم هم اين منطقه و از همه مهمتر رفتار مردم محلي را نمونه فوق‌العاده‌اي از تلاش بومي‌ها براي معرفي يك منطقه كمتر شناخته شده مي‌داند و مي‌گويد: «منطقه سوباتان يكي از مناطق ييلاقي است كه از گذشته‌هاي دور تاكنون قومي به نام تالش در آن منطقه زندگي مي‌كردند. اين اقوام كه تفاوت‌هاي جزئي با آذري‌ها و گيلك‌ها دارند در مناطق ييلاقي زندگي مي‌كنند. آنان زمستان و پاييز به سمت مناطق پايين‌تر مي‌روند و بهار و تابستان به سمت منطقه سوباتان.

اين منطقه چند سالي است كه مورد توجه طبيعت‌گردان قرار گرفته است. اوايل، فقط كوهنوردان حرفه‌اي از سوباتان به طرف درياچه نئور مي‌رفتند ولي بعد‌ها كم‌كم طبيعت‌گردان و مردم عادي هم اين منطقه را به عنوان يك مقصد گردشگري انتخاب كردند. البته مسير اصلي اين پياده‌روي از درياچه نئور به طرف سوباتان است.

تا سال گذشته ظرفيت خاصي از گردشگران، اين مقصد را انتخاب مي‌كردند و چون اين تيم‌ها با اصول اوليه اكوتوريسم آشنا بودند، هرچند تعامل بين مردم محلي و نيروي انتظامي ايجاد مي‌شد اما در اين بين استثنائاتي هم وجود داشت و ناهماهنگي‌هايي هم بين اين افراد ايجاد مي‌شد كه اين موضوع هم باعث دلخوري گردشگران شده بود و هم مردم محلي.»

او با اشاره به تلاش چشمگير مردم محلي مي‌گويد: «اما امسال همه تورگردان‌ها و ليدرهاي طبيعت‌گردي شاهد تغيير اين رويه بودند. رويه امسال كاملاً با پارسال متفاوت بود و شايد علت اصلي اين بود كه هم آژانس‌داران و هم گردشگران و هم مردم محلي نسبت به منطقه آگاهي پيدا كرده بودند و همه به نوعي در تلاش بودند كه شرايط را براي حضور گردشگران بهتر كنند.

اين منطقه جزو مناطق حفاظت شده ليسار محسوب مي‌شود و خود تيم حفاظت محيط زيست هم در منطقه حضور دارند. بهار امسال، مردم بومي به همراه نيروي انتظامي، فرمانداري، محيط زيست و ساير مسئولان منطقه با هم نشست‌ها و جلساتي را برگزار كردند تا با هماهنگي، هم تعامل بيشتري با گردشگران برقرار شود و هم در زمينه حفظ محيط زيست، به عنوان يك مطالبه، اطلاعاتي به آنان داده شود. اين جلسات در شهرستان تالش در بخش كرگان رود و فرمانداري شهرستان تالش تشكيل شد كه خب، ما در اجرا و عمل هم نتيجه آن را ديديم.»

محسني، به تأثير فرهنگ‌سازي‌ در رشد و توسعه اكوتوريسم اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «درواقع در اين مقصد، بين اكوتوريسم و طبيعت‌گردي ارتباط خوبي برقرار شد و ما از نزديك شاهد آن بوديم. يكي از اهداف اصلي گردشگري توسعه، حفاظت از ميراث و منابع است.

حال چه منابع طبيعي و چه ميراث فرهنگي و تاريخي و چه ميراث معنوي همچون صنايع دستي و آداب رسوم و زبان و فرهنگ‌هاي محلي و..... يعني بايد به درجه‌اي از توسعه گردشگري و اكوتوريسم برسند كه تمام اين ميراث براي گردشگر مهم باشد.

هدف از گردشگري حقيقي رسيدن به توسعه پايدار است كه تاكنون مردم محلي توجه زيادي به اين موضوع نكرده بودند. اتفاق سوباتان يكي از نمونه‌هاي خوب براي حضور مردم محلي در بحث گردشگري و توسعه پايدار است. امسال، هم مردم محلي و هم گردشگران به اين باور رسيده بودند كه با يك نگاه مثبت، اقدامات مناسب و برنامه‌ريزي‌هاي مقدماتي براي حضور گردشگر مي‌توان بستر اين حضور گسترده را فراهم كرد بدون اينكه آسيبي به منطقه برسد و حضور گردشگران موجب تخريب منطقه شود.

 امسال، نيروي انتظامي بخوبي نظم و امنيت منطقه را فراهم كرده بود و براي راحتي و آسايش بيشتر گردشگران و طبيعت‌گردان تلاش‌هاي زيادي مي‌كردند. اين برنامه‌ريزي جاي تشكر و قدرداني دارد چون بدون فراهم كردن پشتوانه‌هاي امنيتي در يك منطقه، نمي‌توان مقدمه حضور گردشگر در منطقه را فراهم كرد.»

اين كار‌شناس گردشگري يادآور مي‌شود: «ما نكات ريز و فراوان ديگري را هم شاهد بوديم، مثل جمع‌آوري زباله‌هاي ريز مسير توسط خود گردشگران و مردم محلي يا تذكرات مردم محلي براي جلوگيري از تخريب يا آلودگي منطقه كه البته با بيان بسيار دوستانه و مناسبي مطرح مي‌شد و به همين دليل تأثيرگذار بود. اين براي ما اتفاق بسيار خوشايندي بود.

 اين موارد نشان مي‌دهد كه اجراي اين دست اقدامات در ديگر مناطق هم امكانپذير است. اين نمونه خوب به ما ثابت كرد كه راه حفظ مناطق بكر گردشگري فقط و فقط بستن در آنها به روي گردشگران نيست؛ يعني راه حفظ اين مناطق فقط اين نيست كه نيروهاي غير بومي وارد عمل شوند و با سيم خاردار و راهكارهاي ديگر مانع ورود گردشگران به اين مناطق شوند، بلكه مي‌توان با استفاده از پتانسيل مردم محلي حضور گردشگران را بدون هيچ آسيبي به منطقه افزايش داد.»

قش مثبت نبايد اين نكته را فراموش كرد كه‌‌ مردم محلي به همان اندازه كه مي‌توانند باعث رونق و از همه مهم‌تر مانع تخريب يك منطقه شوند و زمينه توسعه پايدار منطقه را فراهم كنند، مي‌توانند با رفتارهاي غلط باعث رنجش گردشگران و دلخوري آنان شوند كه در نتيجه ممكن است نه تنها ديگر به آن مقصد باز نگردند كه حتي ديگران را هم براي رفتن به آنجا تشويق نكنند. اغلب مردم محلي در برخي مناطق به دنبال سود آني هستند.

براي مثال خيلي از قيمت‌گذاري‌ها ناعادلانه است. اين قبيل بداخلاقي‌ها، موجب مي‌شود در بلند مدت، به جاي توسعه گردشگري در آن منطقه، شاهد كاهش شمار گردشگران باشيم. نكته مهم ديگر، حمايت دستگاه‌هاي ذي‌ربط از حركت‌هاي مردمي است. يكي از نمونه‌هاي موفق همكاري مردم محلي براي توسعه يك منطقه گردشگري، در مهاباد صورت گرفت. تالاب كاني برازان، گردشگران زيادي به سمت خود جذب كرد، اما چون اين حركت، خيلي مورد پيگيري قرار نگرفت، در ‌‌نهايت، به نتيجه مورد نظر كه توسعه پايدار و حضور مستمر گردشگران است، نرسيد.

اين نشان مي‌دهد كه توجه مسئولان دستگاه‌هاي ذي‌ربط بويژه نيروي انتظامي، فرمانداري و محيط زيست مناطق هم در كنار كار گروهي مردم محلي، بسيار مهم و تأثير‌گذار خواهد بود. يك تير و ده هدف سوباتان فقط سوباتان نيست.

 يعني شايد اولش فقط به اميد ديدن يك دشت و درياچه‌اي فوق‌العاده زيبا حركت كنيد اما خيلي زود و در مسير متوجه مي‌شويد كه با يك تير چند نشان زده‌ايد! سوباتان قدم به قدمش ديدني است و ديدني‌تر هم مي‌شود. چشمه باتمان بلاق در طول اين مسير است، اين چشمه زيبا بين سوباتان و آسبومار قرار دارد كه نبايد در بين مسير ديدنش را از دست داد.

 منطقه باستاني غار گنجخانه، سرچشمه مربوط به قلعه سلسال ليسار، زمين اسبدواني سوباتان، آبشار ديدني ورزان، پارك طبيعي و جنگلي آلچالق كه استراحتگاه خوبي براي تابستان‌ها به شمار مي‌رود و جاذبه‌هاي بسيار ديگري را مي‌توانيد با انتخاب اين مسير از نزديك ببينيد.