به گزارش ايرنا، در اين گزارش كه در شماره پنجشنبه 21 آبان 1394 خورشيدي انتشار يافته است، مي خوانيم: به گفته كارشناسان، سوغات هر شهر، نمادي از آن شهر است و باورها و آيين هاي تاريخي مناطق مختلف ايران را يادآوري مي كند.

در حال حاضر هر يك از استان ها و شهرهاي كشورمان به داشتن صنايع دستي خاصي معروف هستند و از اينرو سوغات آن ها هم از همين صنايع است. كه از جمله به صنايع چوبي نظير منبت كاري، كنده كاري و مُشبك كاري استان هاي اصفهان، قم، چهارمحال و بختياري، كردستان، اردبيل و لرستان، مي توان اشاره كرد.

همچنين سوغات استان همدان، ظروف سفالي است و استان سيستان و بلوچستان يكي از مناطق عمده سوزن دوزي در ايران محسوب مي شود.

علاوه بر آن، جهانيان، ايران را به نام فرش آن مي شناسند و قالي هاي كرمان، تبريز و برخي ديگر از شهرها، معروفيت جهاني دارند و اين در حالي است كه واردات و توزيع صنايع دستي نامرغوب و تقلبي و فروش آن ها بخصوص در شهرهاي زيارتي و سياحتي مانند مشهد و اصفهان به جاي صنايع دستي اصيل ايراني، نه فقط به اقتصاد اين بخش پر اهميت ضرر مي زند، بلكه موجب نارضايتي و بدبيني گردشگران خارجي از آنچه خريده اند، در بازگشت به كشورهايشان مي شود.

به نام مشهد، به كام چين!

زهره رنگ آميز طوسي ـ خبرنگار روزنامه اطلاعات در مشهد مقدس با اشاره به راه اندازي دبيرخانه سوغات زيارت در اين شهر، تأكيد مي كند:

اين روزها نبض سوغات متبرك مشهدالرضا(ع) در كشورهايي مانند چين و تركيه مي زند و كارشناسان گردشگري خراسان رضوي اعلام كرده اند؛ هنرمندان و كارگاه هاي توليدي مشهد سهمي كمتر از 30 درصد از بازار سوغات اين شهر را دارند.

براي بررسي اين موضوع، از بازارهاي شهر مشهد و از جمله قديمي ترين آنها بازار رضا سراغ مي گيريم و آنچه در نگاه اول به چشم مي آيد، اين است كه كالاهاي عرضه شده در بازار مشهد اغلب توليد و محصول اين شهر نيست و با مرور سوغات متبرك؛ شامل سجاده، تسبيح، مهر، انگشتر و بدليجات، انواع عطر، نبات، زعفران، زرشك، انواع ادويه و پرچم در اين بازار سنتي و خاطره انگيز، با كسبه اين بازار به گفتگو مي نشينم.

بيشترين فروش سوغات

محمد فرشچي ـ يكي از كسبه بازار سنتي مشهد كه فروشگاه زعفران دارد؛ به خبرنگار اطلاعات مي گويد: بيشترين ميزان فروش ما متعلق به «نبات» و سپس زرشك، شكلات زنجفيلي، نقل و كاك رضوي است؛ چون قيمت هاي مناسب تري دارند.

«زعفران» محصول شهرستان هايي مثل قائن و تربت نيز مشتري خودش را دارد و چون گران تر است، در رده بعد از نبات و زرشك قرار مي گيرد.

او با بيان اينكه نبات و زعفران سوغات ناب مشهدند و تنها محصول مشهدي در ميان سوغاتي هاي خوراكي نبات است؛ ادامه مي دهد: ادويه هفت قلم هم از سوغاتي هايي پر فروش مشهد است كه ماده خام آن از هند وارد و در كارگاه هاي مشهد سابيده مي شود و به شهرهاي ديگر كشور نيز مي رود.

عطرهاي فرانسوي و عطر حرم

علي محمدي از فروشندگان عطريات بازار رضاي مشهد، به خبرنگار اطلاعات، مي گويد: در سال هاي نه چندان دور در اين بازار سنتي فروش عطرهايي با رايحه هاي گوناگون از گل سنجد، كبري، گل مريم، گل نرگس، بهار نارنج، زعفران، گل يخ، ياس سفيد و نيز عطر حرم، عطر گل محمدي و ياس رايج بود كه از شمار بهترين عطريات مذهبي محسوب مي شدند، اما در حال حاضر در فروشگاه هاي عطريات مشهد، كه بازار رضا از عمده ترين آنهاست، بيشتر انواع عطرهاي فرانسوي موجود است و يك نوع هم عطر حرم، كه آن نيز از اسانس فرانسوي تهيه مي شود.

در مغازه هاي پرشمار عطرفروشي در پر تپش ترين بازار اين شهر آنچه به چشم مي آيد، تابلوهايي با اين عنوان است «عطر ماه تولد»، «عطر فرانسوي»، «عطر حرم»؛ و ادكلن هاي فرانسوي و فانتزي در تبليغات هم قبل از عطر حرم قرار گرفته اند.

سوغات مشهد متبرك است

مهدي سبحاني نيز از كسبه قديمي بازار رضا است كه عنوان مي كند: درست است كه گفته مي شود اجناس چيني بازارهاي مشهد را گرفته اند و دليل آن هم ارزاني آن هاست، اما به نظر من همه اين اجناس چون در بازار منتسب به امام رضا(ع) خريد و فروش مي شوند، از نظر زائران متبرك است.

او مي افزايد: اينجا آنچه اجناس غير ايراني عرضه مي شود؛ شامل «سجاده هاي تركيه اي» و «جانمازهاي چيني»، تسبيح هايي از جنس پلاستيك و چيني، عطرهاي فرانسوي، نقره جات ترك، ادويه هاي هندي و اسباب بازي هاي چيني است كه در اين ميان فقط نبات، پرچم و بعضي از صنايع دستي، اصالت مشهدي دارند و توليد كارگاه هاي اين شهرند.

او در توضيح بيشتر سخنانش مي گويد: در بازار رضا جانمازهاي وارداتي توليد كشورهاي تركيه و چين در كنار توليدات سجاده مشهد به فروش مي رسد؛ از لحاظ كيفيت سجاده هاي ترك بهتر و در عين حال گران تر هستند، اما جانمازهاي چيني كيفيت خوبي ندارند و فقط ارزانند كه البته از توليدات سجاده ترمه مشهد هم استقبال خوبي مي شود.

سبحاني كه در مغازه اش انگشتر و تسبيح هم مي فروشد، مي گويد: اشياي نقره اي ساخت تركيه است،اما انصافاً تسبيح هاي توليد مشهد از سنگ اصل است و تسبيح هاي ارزان قيمت و بي كيفيت چيني، رقيب تسبيح مشهد به حساب نمي آيند.

واردكنندگان ايراني ارزان پسندند

احمد ديناري كارشناس گردشگري اداره كل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي خراسان رضوي در گفتگو با خبرنگار اطلاعات اظهار مي دارد: اينكه چه سهمي از بازار سوغات مشهد را كالاهاي بي كيفيت چيني تصاحب كرده اند، معلوم نيست، اما واقعيت اين است كه در گفتگو با بازرگانان چيني، بر اين نكته تاكيد مي كنند كه همه توليدات اين كشور بي كيفيت نيست و واردكنندگان مشهدي از 4 نوع سجاده توليد چين با كيفيت هاي متفاوت؛ پايين ترين آن ها را به دليل ارزاني قيمت انتخاب مي كنند و به مشهد مي آورند.

او با ابراز تأسف از روند رو به رشد ورود اجناس خارجي به مشهد، تاكيد مي كند: ضرورتي وجود ندارد كه از كشوري غيراسلامي به شهري كه قرار است پايتخت فرهنگي جهان اسلام در سال 2017 ميلادي شود؛ كالاهاي فرهنگي مذهبي مثل سجاده و تسبيح وارد شود.

اين كارشناس ميراث فرهنگي استان خراسان رضوي تصريح مي كند: خوشبختانه بسياري از هنرها و صنايع دستي مشهد مانند «ظروف هركاره» كه فقط مخصوص مشهدند؛ هنوز جايگاه خود را در ميان زائران دارند.

وي با بيان اينكه گردشگري كه مقصد سفرش مشهد است، بايد از مبدا مراكز خريد سوغات مشهد را بشناسد؛ اعلام مي كند: حجم خريد سوغات در مشهد به عنوان قطب زيارتي كشور حدود 200 ميليارد تومان در سال است و توجه به اين موضوع مي تواند اقتصاد اين شهر را دگرگون كند.

او با بيان اينكه نبود بازار صنايع دستي يكي از ضعف هاي اقتصادي شهر مشهد است، مي افزايد: فروش صنايع دستي از سوغات مهم اين سرزمين به شكلي پراكنده است كه در «طرح توسعه كمي و كيفي زيارت» استانداري خراسان رضوي، به موضوع ايجاد اين بازارها نيز تاكيد شده است.

وي يادآور مي شود: اغلب مسافران مشهد الرضا(ع) از اقشار متوسط و كم درآمد كشورند و از اينرو سوغات گران قيمت، مناسب آنان نيست؛ مسافران و گردشگران اين شهر حتي در سفر 24 ساعته هم به نيت «تبرك» از مشهد خريد مي كنند و در حالي كه سالانه ميزبان بيش از 25 ميليون زائر و گردشگر در اين شهر هستيم، ايجاد يك برند سوغات و ايجاد بازار مجتمع هاي ويژه سوغات، اشتغال زا خواهد بود.

كارشناس گردشگري سازمان ميراث فرهنگي خراسان رضوي، عرضه سوغات فرهنگي به زائران، ايجاد بازارهاي بزرگ سوغات و برگزاري جشنواره ملي فرهنگي سوغات را در هويت بخشي به سوغات كلانشهر مذهبي جهان، موثر مي داند و با اشاره به مزيت وجود بارگاه رضوي، تاكيد مي كند: مشهد شهري خاص و نمونه شهرهاي زيارتي و سياحتي كشور است كه سالانه يك سوم گردشگران خارجي ايران را به خود جذب مي كند و وجود چنين مزيت هايي توجيه اقتصادي براي برگزاري جشنواره سوغات يا ايجاد مجتمع هاي تجاري ويژه سوغات در مشهد را دارد.

70 درصد زائران اجناس چيني مي خرند

محمدحسن واحدي ـ معاون زيارت استانداري خراسان رضوي نيز با بيان اينكه ميلياردها تومان توسط زائران و گردشگران، در مشهد سوغات خريداري مي شود؛ از اينكه 70درصد اين خريدها كالاهاي چيني است، اظهار تاسف مي كند و با تاكيد بر لزوم ساماندهي سوغات هاي فرهنگي و زيارتي مشهد؛ مي افزايد: «اقتصاد زيارت» مقوله اي است كه بايد بيش از گذشته به آن پرداخته شود و از اينرو در طرح توسعه كمي و كيفي زيارت به آن توجه شده است.

وي مي گويد: سوغات، تحفه سفر و از رسوم قديمي ايرانيان و از سرفصل هاي مهم توسعه گردشگري است و سوغات پايتخت معنوي كشور نيز اين روزها نگاهي فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي را مي طلبد تا سهم واقعي خود از اين بازار را با توليد و عرضه محصولات بومي، بگيرد.

براي تحقق اين منظور 25 مهرماه امسال، دبيرخانه دائمي سوغات زيارتي در مشهد آغاز به كار كرد و در اولين نشست؛ بهمن نامور مطلق معاون صنايع دستي سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي كشور؛ هدف از تشكيل اين دبيرخانه را تسهيل فرآيند توليد، عرضه و صادرات صنايع دستي دانست و افزود: فعاليت اين دبيرخانه سياستگذاري و نه انجام كارهاي اجرايي در اين حوزه است.

او مشهد را به عنوان بزرگترين بازار زيارتي شيعي در دنيا معرفي كرده و افزوده است: زيبنده و شايسته نيست كه هنرمند مسلمان ما در پايتخت معنوي ايران بيكار باشد، آن وقت صنايع دستي ديگر كشورها كه توسط هنرمندان غيرمسلمان توليد مي شود، در ايران عرضه شود و به فروش برسد.

نامور مطلق بزرگترين مشكل صنايع دستي را نبود واحدهاي واسطه اي اقتصادي مي داند و مي گويد: مشهد ظرفيت هاي بالايي در بازار سوغات هاي زيارتي دارد كه در اين ميان توسعه و توليد خوشه اي و برندسازي، نقش مهمي ايفا مي كند.

اشتغالزايي با توليد سوغات

اين روزها در حاليكه در پايتخت معنوي ايران مي توان با سرمايه هاي اندك در بازار سوغات اشتغال آفريني كرد و درآمدهاي كلان داشت؛ مشهدي ها از اين گردش اقتصادي بي نصيب مانده اند و در اين آشفته بازار، بازرگانان چين، تركيه و روسيه به سرعت فرصت هاي بي نظير اقتصادي را شناسايي و قبضه مي كنند و در اين ميان كارشناسان فرهنگي، اقتصادي و گردشگري خراسان رضوي، اندر خم يك كوچه مانده اند!

گنجينه فرهنگ و تمدن

از سوي ديگر به گزارش مهر، سال ها است كه هنرمندان خراساني ذوق و سليقه خود را با عناصر برگرفته از طبيعت آميخته اند و گنجينه اي از فرهنگ و تمدن خلق كرده اند كه هر گردشگري را براي خريد سوغاتي، به وجد مي آورد.

زعفران يا طلاي سرخ، انواع فرش و گليم، محصولات ابريشمي، نمد، پيكرهاي سنگي، سنگ فيروزه و بسياري از محصولات ديگر از جمله گيوه، چاروق، انواع مهر و تسبيح و بافته هاي مربوط به نشانه ها و پرچم هاي مذهبي، از معروف ترين سوغات و هداياي سرزمين خورشيد است.

بسياري از مسافران و زائراني كه تاكنون به خراسان رضوي سفر كرده اند، بدون شك خاطره نقش و تركيب فرش هاي كاشمر، زينت آلات فيروزه و عقيق نيشابور، مصنوعات سنگي مشهد، كلوچه زنجبيلي و گياهان دارويي سبزوار، زعفران تربت حيدريه، ساغري و پوستين قوچان و قالي و قاليچه تربت جام را به ياد دارند.

كشمش و چادر شب كاشمر، زيره و خربزه تايباد، عسل چناران، گيوه و انار برداسكن و قروت و محصولات لبني درگز، از جمله توليداتي است كه خريد آنها به شيريني خاطرات سفر زائران و گردشگران مي افزايد.

هنر يكهزارساله قوچان

پوستين دوزي از زمره صنايع دستي مشهد و شهرستان قوچان است كه مي توان با خريد آن ضمن به يادگار بردن نقش خاطرات هنرمندان خراساني، سخت ترين زمستان ها را در پوشش اين محصول به گرمي گذارند.

پوستين دوزي در شهر ييلاقي شانديز و در فاصله 36كيلومتري و در شهر قوچان در فاصله 120 كيلومتري مشهد، بسياري از استادكاران حاذق پوستين دوز را به توليد اين صنايع دستي وا داشته است و شما با حضور در يكي از فروشگاه هاي داير در اين دو مكان مي توانيد از نمايشگاه و فروشگاه هاي آثار صنايع چرم و پوست اين مراكز ديدن كنيد.

فن پرورش و نمك زدن، تراش و آماده كردن پوست براي جليقه، پوستين و زيرانداز، داراي سابقه اي هزار ساله است.

پيش از اين بسياري از پوستين دوزها در محله «نوغان» گرد هم مي آمدند كه اصليت آن ها كابلي بود. امروزه پوستين دوزي از هنرهاي مردم «شانديز» محسوب مي شود كه در كنار كشاورزي و دامپروري، به اين حرفه نيز روي آورده اند و به توليد انواع سجاده، پادري، دايره هاي كفشي و دستكش اشتغال دارند.

سماورهاي پُرنقش و نگار

از جمله مصنوعات دستي در مشهد مقدس، سماورسازي است كه محصولات آن بسيار معروف است. اين سماورها با نقش و نگار آراسته و گاهي با ورشو آبكاري مي شود.

سماور يك واژه روسي به معني «خودجوش» است و براي اولين بار در دوره سلطنت شاهرخ نوه نادر شاه افشار از روسيه وارد ايران شد و تا دوره قاجار نيز كالايي وارداتي محسوب مي شد.

بعدها صنعت سماورسازي در شهرها و روستاها و در ميان عشاير رونق گرفت و دواتگران از آن پس انواع سماور و وسايل مربوط به آن از جمله جام، لگنچه و پارچ را مي ساختند.

ارغوان بافي در طرقبه

از به هم تنيده شدن تار و پود تركه هاي نازك حاصل از درختچه هاي ارغوان، هنري سنتي و بومي ايجاد مي شود كه به «ارغوان بافي» معروف است.

اين هنر دستي با تركه هاي ارغوان، گياهي طبيعي و خودرو از دره هاي منطقه «مايان» طرقبه انجام مي گيرد و برداشت تركه هاي ارغوان به طور معمول در اواسط بهار آغاز مي شود و تا اواخر پاييز ادامه دارد.

پس از جمع آوري تركه ها آن ها را در محيطي خيس و نم دار مي خوابانند و آماده كار مي كنند و با بافتن تركه هاي ارغوان به يكديگر، سبدها و اقلام تزئيني توليد و به بازار فروش عرضه مي شود.براي خريد و تهيه اين محصول كافي است سري به فروشگاه شهرهاي ييلاقي طرقبه و شانديز بزنيد، تا شاهكار هنرمندان و دسترنج آنان را به نظاره بنشينيد.

گليم بافي و «هركاره » تراشي

هنر گليم بافي، دستاوردي است كه از قرون گذشته بر اثر كار مشقت بار، در پاي دارهاي بافندگي ساده روستايي و ايلياتي پديد آمده است.

اگرچه پيشينه اين هنر به دوران تاريخي و قبل اسلام مي رسد، اما در دوران اسلامي ذوق و سليقه كويرنشينان، روستاييان و بوميان موجب بروز خلاقيت هاي هنري و شكوفايي آن با الهام از طبيعت پيرامون بوده است.

امروزه زنان روستايي اوقاتي از زندگي روزمره خود را به بافت گليم اختصاص مي دهند. گليم ها داراي نقوش متنوع حيواني و طرح هاي هنري است كه از انواع آن مي توان به گليم سوماك و گليم سوزني اشاره كرد.

«هركاره» نيز از ديگر سوغات خراسان رضوي است. ديگ ها و ظروف سنگي كه در اصطلاح مردم مشهد «هركاره» ناميده مي شود، از قرون گذشته يكي از مهم ترين سوغات مخصوص مشهد به شمار مي آيد.

از ويژگي هاي اين سنگ كه نوعي «سرپانتين» است، نرم و مقاوم بودن آن در برابر آتش است كه به دليل طبخ ملايم، غذا را لذيذ مي كند.

امروزه «هركاره تراشي» جايگاه خود را به عنوان هنر سنتي و سوغات حفظ كرده است و گردشگران و مسافراني كه به مشهد سفر مي كنند، مي توانند سري به شهر «توس» و يا بازارچه كوه سنگي بزنند تا ظروف دلخواه خود را با سنگ هايي كه هنرمندان خراساني آن را نقش و حجم داده اند، خريداري كنند.

قالي و توليدات نمدي

امروزه گردشگراني كه به سوي تفرجگاه هاي طبيعي مشهد از جمله شانديز رفت و آمد دارند، توليدات نمدي را در فروشگاه هاي عرضه محصولات متنوع و سوغات مشاهده مي كنند كه در اندازه ها و رنگ هاي گوناگون، وجود دارند.

نمد از پشم تنيده شده گوسفند، به صورت كلاه و زيرانداز توليد مي شود و مراحل توليد آن نيز كارگاهي است. همچنين از جمله دلايل رونق هنر سنتي قالي بافي در مشهد، وجود مضجع پاك و شريف امام رضا(ع) و مهاجرت هنرمندان قاليباف از مناطق مختلف به اين شهر بوده است.

امروزه موزه هاي دنيا آراسته به قالي مشهد به ويژه از عصر صفويه است و شهرت فرش مشهد بايد در رنگ و نقش و نحوه بافت آن، جستجو شود. براي بازديد از فرش هاي نفيس مي توان به موزه فرش آستان قدس رضوي رفت و براي خريد دسترنج هنرمندان مشهدي نيز با عزيمت به بازار فرش مشهد، از اين سوغات گرانبها و ماندگار بهره برد.