ماهنامه سپيده دانايي - راحله فلاح*: شايد براي شما هم اتفاق افتاده باشد كه بيرون از خانه، مردي حريم خصوصي تان را نقض كرده و به شما آزار برساند. اين آزار كه مي تواند شكل هاي مختلفي داشته باشد، در درجه اول احساس امنيت تان را زير سوال مي برد، سپس براي برقراري دوباره احساس امنيت، شما را به تكاپو مي اندازد و بعد با تركش هايي كه از خود به جا مي گذارد، بقيه روزتان را خراب مي كند. در اين مقاله سه نمونه از موقعيت هاي آزار به همراه روش هاي مواجهه و مقابله با آن ها را، در قالب سه موقعيت داستاني برايتان بازگو مي كنم.

داستان اول: آغاز سفر

صبح يك روز بهاري ست. زن جواني به نام زهره به قصد رفتن به محل كار از خانه بيرون مي زند، در مسيرش تا ايستگاه تاكسي از محلي گذر مي كند كه رفت و آمد چنداني در آن نيست. در همين حين يك مرد رهگذر در حين عبور از كنارش كلمه ناشايستي به او مي گويد...

تحليل داستان: اتفاقي كه براي زهره مي افتد، يكي از رايج ترين انواع آزار در بين خانم ها به خصوص زنان جوان است كه در روان شناسي «آزار كلامي» و در زبان عامه به عنوان «متلك گويي» شناخته مي شود. با اين كه در اين شكل از آزار مانند ديگر شكل هاي آن، نوعي خشونت نسبت به فرد قرباني اعمال مي شود، اما به دلايلي مثل گذرا بودن و يا وارد نكردن آسيب جسماني به قرباني، از لحاظ روان شناسي فرد چندان توجهي به آن نمي كند.

در برابر متلك چه كنيم؟

ناآگاهي از شيوه هاي صحيح مديريت خود در مواجهه با اين موقعيت مي تواند پيامدهاي آن را بدتر كند.

1- به خودتان اعتماد كنيد. اجازه ندهيد احساس ناامني، اعتماد به نفس و خودكنترلي شما را ضربه فني كند. به توانايي تان براي عبور بي دردسر از اين موقعيت اعتماد كنيد و آرامش را به خودتان هديه كنيد.

2- پاپيچ مزاحم نشويد! مزاحمان كلامي اغلب زماني به سراغ شما مي آيند كه تنها هستيد و در مكان و يا زمان خلوتي قرار داريد. در اين موقعيت كه كمترين شانس را براي دفاع از خودتان داريد، از توقف كردن و يكه به دو كردن با آن ها بپرهيزيد.

3- بي محلي كنيد. اين گروه از آزارگران، طالب توجه  جنسي هستند. اگر اين توجه را ول به صورت منفي به آن ها بدهيد ممكن است تقويت بشوند و مزاحمت بيشتري براي شما ايجاد كنند. يادتان باشد بي توجهي بدتر از توجه منفي است. پس آزار آن ها را با بي توجهي تلافي كنيد.

4- فقط روي خودتان حساب كنيد. اگر مزاحمت در جاي شلوغي برايتان اتفاق  افتاد، به اميد كمك ديگران، جار و جنجال راه نيندازيد، چون مردم به خانمي كه با يك مرد درافتاده اغلب نگاه خوبي ندارند و كمك چنداني به او نمي كنند. پس فقط روي توانايي هاي خودتان حساب كنيد.

5- موقعيت تان را تغيير بدهيد. از محلي كه شخص مزاحم حضور دارد دور شويد و به جاي امن تري برويد.

6- كمك بخواهيد. اگر فرد مزاحم دست بردار نيست، از كسي كه مي تواند به شما كمك كند و يا از پليس، بخواهيد كه در محل حاضر شود.

داستان دوم: مسير

ليلا، دانشجوي سال دوم، در تاكسي نشسته و در صفحه گوشي اش غرق شده است كه ناگهان احساس مي كند چيزي قلقلكش مي دهد، به سمت آن نگاه مي كند...

تحليل داستان: مزاحمتي كه ليلا با آن مواجه مي شود كمتر از موقعيت زهره شايع است و در روان شناسي با نام «مالش دوست» شناخته مي شود. مالش دوستي موقعيتي است كه يك مرد غريبه بدن يك زنِ از همه جا بي خبر را لمس مي كند و در طي لحظات لمس پيش خود تصور مي كند كه با قرباني يك رابطه انحصاري دارد.

اين مزاحمت معمولا خيلي كوتاه است چرا كه فرد مزاحم زود متوجه مي شود بايد موقعيت را ترك كند. اغلب، مردهاي جوان اين مزاحمت را ايجاد مي كنند و جاهاي تنگ و شلوغ مثل تاكسي، اتوبوس، مترو، داخل آسانسور و... را براي مقصودشان انتخاب مي كنند.

در برابر تعرض بدني چه كنيم؟

براي مواجهه با لمس كنندگان اين كارها را انجام دهيد:

1- به زبان بياييد. مزاحمان مالش دوست، اغلب آدم هايي منفعل و منزوي هستند كه از راه لمس كردن قرباني خود، احساس مي كنند بر او قدرت و تسلط دارند. اگر سكوت كنيد، اين تصور او را تاييد كرده و خودتان را در موقعيت آزار نگه داشته ايد.

2- صريح و قاطع باشيد. نگوييد «ببخشيد، لطفا و...»، بلكه با قاطعيت و صراحت به او نگاه كنيد و درباره رفتارش به او تذكر بدهيد.

3- شما بي گناهيد. مالش دوست فرد مزاحم، تقصير شما نيست پس وقت تان را با جست و جوي علت در ظاهر و رفتارتان تلف نكنيد.

4- احساس تان را بيان كنيد. با يك فرد قابل اعتماد درباره اتفاق و احساسات بدي كه پيدا كرده ايد صحبت كنيد.

داستان سوم: مقصد

نغمه مدتي است كه متوجه تغييراتي در رفتار فلان همكارش شده اما مبنا را بر بي توجهي قرار داده است تا اينكه يك روز بعدازظهر، در حالي كه ساز رفتن را مي زند، آن فرد جلويش را مي گيرد و حرف هاي نامربوطي مي زند...

تحليل داستان: مزاحمت در محيط كار، تحصيل، درمان و... معمولا از طرف كسي به وجود مي آيد كه براي قرباني آشناست، به همين دليل روي احساس امنيت و اعتماد او اثر ويژه اي مي گذارد. شوخي ها، داستان ها و كنايه هاي جنسي، اظهارنظر درباره ظاهر فرد، دادن پيشنهادهاي جنسي، اصرار به ملاقات هاي بيرون از محل كار، سوالات بيجا درباره زندگي شخصي و جنسي، چشم چراني كردن و لمس كردن از جمله آزارهايي هستند كه در محيط كار، تحصيل و درمان مي توانند ايجاد شوند.

در برابر تعرض در محيط كار چه كنيم؟

در موقعيت پيچيده اما رايج تعرض جنسي در محل اين كارها را انجام دهيد:

1- تحمل كردن، هميشه ارزشمند نيست. به مزاحمتان با قاطعيت و صراحت بگوييد كه از رفتارش ناراحت و ناراضي هستيد. اگر سكوت كنيد، او آن را حمل بر رضايت يا ناتواني شما مي كند و به رفتارش ادامه مي دهد.

2- ايراد از شما نيست. اگرچه ظاهر مي تواند احتمال مزاحمت را افزايش بدهد، اما معمولا ايراد از فرد قرباني نيست، چرا كه اين موقعيت براي گروه هاي مختلفي از خانم ها اتفاق مي افتد. پس بابت اين قضيه احساس گناه نكنيد.

3- نقش قرباني را بازي نكنيد. بازي كردن نقش قرباني باعث مي شود كه در موقعيت آزار باقي بمانيد و مزاحمت به دفعات برايتان تكرار شود.

4- خودتان را در آغوش بگيريد. بعد از آزار دلتان مي خواهد خودتان را ناديده بگيريد، خودتان را سرزنش كنيد و به نوعي خود را بابت گناهِ نكرده تنبيه كنيد. اين كارها باعث مي شوند كه بيشتر در باتلاق استيصال فرو برويد و آسيب پذيرتر شويد.

5- موقعيت تان را عوض كنيد. اگر گفت و گو موثر واقع نشد، بهترين كار را بكنيد؛ از آن محيط دور شويد.

* كارشناس ارشد روان شناسي