آشنايي با آيين كهن نوروز در آذربايجان غربي

آشنايي با آيين كهن نوروز در آذربايجان غربي

مجموعه: فرهنگ زندگي

نوروز در فرهنگ مردم آئين خجسته‌اي بوده كه ايرانيان را در هر نسلي، آئيني، مذهبي و از هر قوميتي، خارج از محدوده‌زمان و مكان به هم پيوند زده و با برگزاري مراسم ويژه اين آئين، سنت‌ها و آداب رسوم كهن مردم منطقه احيا و نسل به نسل تداوم مي‌يابد.

مردم آذربايجان غربي در گذشته آيين‌هاي زيادي براي استقبال از نوروز كهن داشتند كه امروز برخي از آنها از حافظه مردم اين سامان پاك شده‌اند و برخي نيز در آستانه فراموشي قرار گرفته‌اند.

از جمله رسم‌هاي زيباي ايام نوروز كه در آذربايجان غربي به فراموشي سپرده شده، رسم "تكم چي" ها نام دارد. چند روزي مانده به عيد، تكم چي به طور نمادين، تكم، بز ساخته شده از قطعات چوب را در كوچه‌هاي روستاها و شهرها مي‌چرخاند و در حالي كه اشعاري به زبان تركي و با صداي دلنشين مي خواند نويد آمدن عيد را مي داد و پاداش خود را از مردم مي گرفت.

غوغا و ولوله كودكان و نوجوانان در پيرامون تكم چي ها جنب و جوش خاصي به اين آيين مي‌داد. صداي نوروز و نجواي آمدنش را به نوعي مي‌توان از تكاپو و شور و شوق زنان براي تر و تميز كردن خانه و خريدهاي نوروزي استشمام كرد.

گردگيري، زدودن ناپاكي و نااميدي از خانه‌ها و دل‌ها
در آذربايجان غربي از اواسط اسفندماه، خانه‌ها گرد و غبار يك ساله را با آيين خانه تكاني از رخسار مي‌زدايند و رنگ و بوي تازه‌اي مي‌گيرند.

وسعت اين رسم كه در منطقه به "هيس آلماق" موسوم است آن چنان در يكي دو هفته مانده به عيد بيشتر مي شود كه گاهي مشكل كمبود و قطع آب آشاميدني شهري را در پي مي‌آورد.

مردم آذربايجان غربي هنوز هم اسفندماه را با عنوان بايرام آيئي " ماه عيد" مي‌خوانند و مطابق سنت‌هاي كهن و قديمي مردم آذربايجان غربي هفته اول اسفند ماه را "چيله قووان" يعني هفته‌اي كه چله زمستان را فراري مي‌دهد يا يالانچي چارشنبه "چهارشنبه دروغين" مي‌ناميدند و با آيين‌هايي اتمام فصل زمستان را جشن مي‌گرفتند.

در گذشته آذربايجان، چهارشنبه هفته دوم اسفند ماه موسم به "كوله چارشنبه" يعني چهارشنبه كوتاه بود و سومين چهارشنبه نيز "موشتولوقچي چارشنبه "چهارشنبه پيام آور" يا قره چارشنبه "چهارشنبه سياه يا بزرگ" يا "خبرچي چارشنبه" نام داشت.

در مطالعات مردم شناسي انجام گرفته هر كدام از اين چهار چهارشنبه ماه اسفند، نمادي از عناصر چهارگانه يعني آب، خاك، باد و آتش بودند كه با طبيعت كشاورزي منطقه آذربايجان غربي نيز سنخيت دارند و مردم نيز هر كدام از اين چهارشنبه ها را به نوعي با آيين هايي خاص گرامي مي‌داشتند.

در بعضي خانه‌هاي روستايي آذربايجان غربي، رسم است كه اسپندي دود كرده در دو طرف در خانه مي‌ريزند تا اهل خانه از چشم حسود و بيگانه در امان بوده و در برخي دهات منطقه هنوز رسم رفتن به سر چشمه و آب تازه آوردن باقي است.

در گذشته نه چندان دور براي اين روز مردم لباس‌هاي تميز و تازه خود را مي‌پوشيدند و كوزه‌اي كه در بين اقلام خريد چهارشنبه قرار داشت را پر آب تازه مي‌كردند و گاهي چايي صبحانه روز چهارشنبه شان از همان آب تهيه مي‌شد.

از مراسم ديگر در آذربايجان غربي تخم‌مرغ شكني است. تخم‌مرغ‌ها را در پوست پياز مي‌پختند تا رنگ بگيرد و آن را در بين كودكان به عنوان سوغاتي چهارشنبه توزيع مي‌كردند.

مراسم شال‌اندازي سنت و آييني است كه يواش يواش از زندگي شهري خارج مي شود ولي هنوز در بيشتر مناطق روستايي آذربايجان غربي معمول است. امروزه، پيشرفت تكنو‌لوژي و فرهنگ شهرنشيني اين رسم زيبا را آرام آرام به محاق فراموشي مي‌سپارد.

شال اندازي در آذربايجان غربي، مبتني بر شيوه اي بود و آيين آن چنين بوده است كه بعد از مراسم آتش افروختن در چهارشنبه، جوانان بر بام خويشان و همسايگان رفته و دستمالي را از پنجره و در روستا‌ها از روزن بام‌هابه درون آويزان مي‌كردند و صاحبخانه دستمال را از آجيل و ميوه و ساير هدايا پر مي‌كرد و مي گفت: "چك الله مطلبين وئرسين ..." يعني : "بكش؛ خداوند مرادت را بدهد"

از مراسم بسيار قديم آخرين چهارشنبه‌ سال، مراسم بخت گشايي بود، هرچند كه امروزه همسرگزيني با روش‌هاي مدرن و تلفني و اينترنتي و ساير شيوه ها مرسوم شده است اما ياد‌آوري اين سنت خالي از لطف نيست.

مراسم بخت گشايي شامل گره زدن دستمال يا چارقد بود بدين ترتيب كه دختران دم بخت گرهي به دستمال يا چارقد خود مي‌زدند و از اولين رهگذر مي خواستند تا به اميد باز شدن گره از كارشان، گره را بگشايد.

بيرون رفتن از خانه در صبح روز چهارشنبه آخر سال و پركردن كوزه آب از مراسم مرسوم بخت‌گشايي بود. فال‌گيري از مراسمي بود در روز چهارشنبه، كه مردم تفالي مي زدند بر سالي كه در راه بود. در آذربايجان غربي همچنين يكي از مراسم فالگيري، مراسم فالگوش ايستادن بوده است.

اين رسم كه بيشتر از سوي زنان خانه انجام مي گرفت بدين صورت بود كه در مكاني كه ديده نشوند مي ايستادند و كليدي زير پاي خود نهاده و به سخنان رهگذران گوش مي دادند و تفال مي‌زدند.

از مراسم ديگر، خريد آجيل چهارشنبه‌سوري است كه هنوز هم در آذربايجان غربي به نام "يئدي لوين" به معني آجيل هفت رنگ يا "چارشنبه يئميشي" معروف است.

سفره هفت سين نماد زندگي و سرسبزي بهار
تزيين سفره هفت سين و آماده كردن سبزه نوروزي از ديگر رسومي است كه در آذربايجان غربي همچنان رايج است.

سفره هفت سين در مناطق روستايي آذربايجان غربي چندان مرسوم نبوده و به جاي آن سفره عيد در خانه‌ها گسترده مي‌شد و افرادي كه براي عيد ديدني به آن خانه مي آمدند در آن سفره مي نشستند و پذيرايي مي‌شدند.

سبزه روياندن كه معمولا از گندم، عدس، جو و ساير روييدني ها انجام مي‌گرفت يكي دو هفته مانده به عيد به وسيله زنان خانواده مهيا مي شد و اين سبزه در خانه به عنوان مظهر رويش و سرسبزي باقي مي ماند و در سيزدهم نوروز به دامان طبيعت يا در آب روان رها مي‌شد.

ماندن سبزه عيد در خانه بعد از سيزده بدر در افواه مردم شگون ندارد و به نوعي مي توان گفت كه رها كردن سبزه نوروزي در آب روان به معناي جريان زندگي و حيات دوباره جانداران است.

مردم آذربايجان غربي، در جريان عيد و شادي، آيين هاي ديني و مذهبي را فراموش نكرده اند، هنوز در جاي جاي آذربايجان غربي رسم گرفتن اولين دريافتي، به عنوان بركت سال از بين صفحات قرآن كريم رايج است.

قبل از تحويل سال نو، پدر و يا بزرگ خانه به تعداد افراد خانوار اسكناس هايي را در درون صفحات قرآن مجيد قرار مي دهند و با تحويل سال و خواندن دعاي تحويل سال افراد خانه اولين دريافت نقدي خود را در سال جديد از قرآن كريم مي گيرند و اعتقاد دارند اين به كارشان در سال جديد بركت مي‌دهد.

مردم آذربايجان غربي براي اينكه ياد و خاطره از دنيا رفتگان را نيز گرامي بدارند و تسلي خاطري از بازماندگان كنند نيز رسم و آيين خاصي دارند.
در آذربايجان غربي، افرادي كه عزيزي را از دست داده اند عيد نوروز براي آنها با عنوان قره بايرام "عيد سياه" نام گرفته است.

مردم آذربايجان غربي هنوز براي گراميداشت ياد و خاطره درگذشتگان خود، يكي دو روز قبل از تحويل سال نو به سر مزار عزيزان درگذشته خود مي روند كه از اين آيين با عنوان "عارافا" نان برده مي‌شود.

بعد از تحويل سال نو، ديد و بازديد از بزرگان خانواده و اعضاي فاميل از رسوم مردم آذربايجان غربي است كه چند روز اول عيد در مناطق شهري و روستايي استان به اين امر اختصاص مي‌يابد.
مراسم عيد نوروز با آيين سيزده بدر پايان مي‌يابد كه در اين روز مردم به خارج از شهرها مي‌روند و اين روز را در دامن طبيعت سپري مي‌كنند.
منبع:hamshahrionline.ir