تمثيلي از ذات پاك خداوند

تمثيلي از ذات پاك خداوند

مجموعه: اصول و فروع دين

خداوند خالق اشياست؛ يعني پديدآورنده و پيدا كننده اشياست

خداوند متعال براي تبيين حقايق غيبي و آشنايي و تعريف اذهان بشر با اين امور، بر وي منت نهاده و اين حقايق را در لباس تمثيلات و تشبيهات و در لباس محسوسات و ملموساتي كه دسترسي به آن ها و فهم و درك شان براي عقول بشري امكان پذير است، ارائه مي دهد.

امروزه بشر با بسياري از اختراعات علمي و امكانات و تجهيزات پيچيده اي همچون سفينه هاي فضايي، ابر رايانه ها، وسايل ارتباط جمعي و مانند آن ها مواجه است كه تا پيش از اين براي بشر حتي درك و فهم چنين صنايع پيشرفته اي ممكن نبود و حتي در فرهنگ لغات بشري نيز نامي براي اين تجهيزات وجود نداشت.

بر فرض بخواهيم براي فردي كه در قرن هاي گذشته زندگي مي كرده است، درباره اين تجهيزات توضيحاتي بدهيم، كاري بيهوده است؛ زيرا اين فرد نه با اين تجهيزات آشناست و نه فهم دقيق اين امور را دارد.

براي بشر عادي و مادي نيز درك مفاهيم و حقايق غيبي، چنين حالتي وجود دارد و پيمانه عقل و انديشه وي گنجايش اقيانوس ژرف و بيكران عالم غيب و اسرار و رموز فراوان آن را ندارد؛ از اين رو خداوند متعال براي تبيين حقايق غيبي و آشنايي و تعريف اذهان بشر با اين امور، بر وي منت نهاده و اين حقايق را در لباس تمثيلات و تشبيهات و در لباس محسوسات و ملموساتي كه دسترسي به آن ها و فهم و درك شان براي عقول بشري امكان پذير است، ارائه مي دهد.(1)

«اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَكَةٍ زَيْتُونِةٍ لَّا شَرْقِيَّةٍ وَلَا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَن يَشَاءُ وَيَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ»؛ «خدا نور آسمان ها و زمين است، مثل نور او چون چراغدانى است كه در آن چراغى و آن چراغ در شيشه اى است، آن شيشه گويى اخترى درخشان است كه از درخت خجسته زيتونى كه نه شرقى است و نه غربى افروخته مى شود؛ نزديك است كه روغنش هر چند بدان آتشى نرسيده باشد، روشنى بخشد؛ روشنى بر روى روشنى است، خدا هر كه را بخواهد با نور خويش هدايت مى كند و اين مثل ها را خدا براى مردم مى زند و خدا به هر چيزى داناست».(2)
كلمه «نور» بيانگر چيزي است كه اجسام تيره را براي ديدن ما روشن مي كند و هر چيزي به وسيله آن ظاهر و هويدا مي گردد، ولي خود نور براي ما ذاتاً مكشوف و هويداست، چيز ديگري آن را ظاهر نمي كند.

نور عبارت است از چيزي كه ظاهر بالذات و مظهر غير است. اين اولين معنايي است كه كلمه نور را براي آن وضع كرده اند و چون وجود و هستي هر چيزي باعث ظهور آن چيز براي ديگران است؛ پس مصداق تام نور همان وجود است و از سوي ديگر، چون تمامي موجودات وجودشان به ايجاد خداي تعالي است؛ پس خداي تعالي كامل ترين مصداق نور است. اوست كه ظاهر بالذات و مظهر ماسواي خويش است و هر موجودي به وسيله او ظهور مي يابد و موجود مي شود. (3)

به عبارتي ديگر هيچ چيزي در مقابل نور خدا نيست و همه نورها در مقابل  نور خدا ظلمتند و ساير اشيا اگر پيدا و پيدا كننده هستند، در ذات خودشان تاريك هستند و خدا آن ها را پيدا و پيدا كننده كرده است؛ همچنانكه مي فرمايد: «هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ» (4) و خدا ظاهر است؛ يعني پيداست. خداوند خالق اشياست؛ يعني پديدآورنده و پيدا كننده اشياست.

قرآن در پرتو اين مثل، حقيقت ذات نامتناهي الهي را تا حدودي براي ادراكات محدود بشري نزديك ساخته و نمونه كوچكي را كه براي حواس آدمس قابل درك است، براي او ترسيم كرده است؛ زيرا بشر از دستيابي به اصل و حقيقت ذات مقدس خداوندي عاجز و ناتوان است. (5)

هيچ چيزي در مقابل نور خدا نيست و همه نورها در مقابل  نور خدا ظلمتند

 
بد نيست ويژگي هاي نور را از نظر بگذارنيم:
1. نور زيباترين و لطيف ترين موجودات در جهان ماده است و سرچشمه همه زيبايي ها و لطافت هاست.

2.  نور بالاترين سرعت را طبق آنچه در ميان دانشمندان معروف است در جهان ماده دارد. نور با سرعت سيصد هزار كيلومتر در ثانيه مي تواند كره زمين را در يك چشم بر هم زدن (كمتر از يك ثانيه ) هفت بار دور بزند؛ به همين دليل مسافت هاي فوق العاده عظيم و سرسام آور نجومي را فقط با سرعت سير نور مي سنجند و واحد سنجش در آن ها سال نوري است؛ يعني مسافتي را كه نور در يك سال با آن سرعت سرسام آورش مي پيمايد.

3. نور وسيله تبيين اجسام و مشاهده موجودات مختلف اين جهان است و بدون آن، چيزي را نمي توان ديد، بنابراين هم «ظاهر» است و هم «مظهر» (ظاهركننده غير).

4. نور آفتاب كه مهم ترين نور در دنياي ماست، پرورش دهنده گل ها و گياهان بلكه رمز بقاي همه موجودات زنده است و ممكن نيست موجودي بدون استفاده از نور (به طور مستقيم يا غير مستقيم) زنده بماند.

5. امروز ثابت شده كه تمام رنگ هايي را كه ما مي بينيم، نتيجه تابش نور آفتاب يا نورهاي مشابه آن است و گرنه موجودات در تاريكي مطلق رنگي ندارند.

6. تمام انرژي هاي موجود در محيط ما (به جز انرژي اتمي) همه از نور آفتاب سرچشمه مي گيرند؛ حركت بادها، ريزش باران و حركت نهرها و سيل ها و آبشارها و بالاخره حركت همه موجودات زنده با كمي دقت به نور آفتاب منتهي مي شود. سر چشمه گرما و حرارت و آنچه بستر موجودات را گرم نگه مي دارد، همان نور آفتاب است؛ حتي گرمي آتش كه از چوب درختان و يا ذغال سنگ و يا نفت و مشتقات آن به دست مي آيد نيز از گرمي آفتاب است؛ زيرا همه اين ها طبق تحقيقات علمي به گياهان و حيواناتي باز مي گردند كه حرارت را از خورشيد گرفته و در خود ذخيره كرده اند؛ بنابراين حركت موتورها نيز از بركت آن است.

7. نور آفتاب، نابود كننده انواع ميكرب ها و موجودات موذي است و اگر تابش اشعه اين نور پر بركت نبود، كره زمين به بيمارستان بزرگي تبديل مي شد كه همه ساكنانش با مرگ دست به گريبان بودند. خلاصه هر چه در اين پديده عجيب عالم خلقت (نور) بيشتر مي نگريم و دقيق تر مي شويم، آثار گرانبها و بركات عظيم آن آشكارتر مي شود.

حال اگر بخواهيم براي ذات پاك خدا تشبيه و تمثيلي از موجودات حسي اين جهان انتخاب كنيم (اگر چه مقام با عظمت او از هر شبيه و نظير برتر است) آيا جز از واژه نور مي توان استفاده كرد؟! همان خدايي كه پديد آورنده تمام جهان هستي است، روشني بخش عالم آفرينش است، همه موجودات زنده به بركت فرمان او زنده اند و همه مخلوقات بر سر خوان نعمت او هستند كه اگر لحظه اي چشم لطف خود را از آن ها باز گيرد، همگي در ظلمت فنا و نيستي فرو مي روند.

كلام آخر:
هر چند مقام والا و منزلت شايان الهي از هر شبيه و نظيري برتر است، اما به راستي براي ذات پاك خداوند تشبيه و تمثيلي، بهتر از واژه «نور» نمي تواند گوياي اين حقيقت باشد و اگر نبود كه خداي متعال خود اين تمثيل و تعبير را براي تقريب اذهان با ذات بي همتاي خود در اختيار بشر نهاده است، ما را سزا نبود كه بخواهيم ذات پاك كبريايي خداوند متعال را به امري تشبيه و مثالي در اين باره ياد كنيم.(6)

==========================
پي نوشت ها:
1. ر.ك: قاسمي، تمثيلات قرآن و جلوه هاي تربيتي آن، ص 158.
2. نور: 35.
3. ر.ك: تفسير الميزان، ج 15، ص 172.
4. حديد: 3.
5. مطهري، آشنايي با قرآن، ج4، ص 101.
6. ر.ك: تمثيلات قرآني و جلوه هاي تربيتي آن، ص 161 

منبع:tebyan.net