آفتاب : از شمال تا جنوب ايران و از شرق تا به غرب آن را فرهنگ‌ها و قوميت‌هاي مختلفي تشكيل داده‌اند، اما چيزي كه بيش از همه چيز ايران را شهره‌ي جهان كرده است، فرهنگ اصيل ايراني-اسلامي آن است كه در جاي جاي اين مرز و بوم در جريان است و در نهايت اصالت، فرهنگي است پر از تنوع.

در سراسر جهان، معدود مردماني يافت مي‌شود كه چون ايرانيان، در عرصه‌ي سنت‌ها پيشتاز باشند؛ اين مردم خونگرم و سخاوتمند در عين اينكه زندگي پرتلاش و پرزحمتي را رقم زده‌اند، اما هرگز نگذاشته‌اند رسم ديرين، و سنت كهن اين مرز و بوم به دست فراموشي سپرده شود.

دنياي ما ايرانيان، دنياي بسيار جالبي است، از مراسمات جشن و عيد گرفته تا مراسمات عزاداري‌هايمان، همه و همه نشان از فرهنگ و اصالت تاريخي ما ايرانيان دار. مردم فرهنگ دوست ما، در طي سالها در برگزاري رسم‌ها كوتاهي نكرده و هرسال نيز با شور و شوق بيشتري حضور خود را نشان داده‌اند.

ورق به ورق تاريخ ايران را كه مرور مي‌كنيم، به مراسم‌ها و جشن‌هاي زيادي بر مي‌خوريم و عيد نوروز نمونه‌ي بارز آن است كه نه تنها در ايران، بلكه در سراسر پهناي قاره‌ي آسيا شناخته شده و مرسوم است، اما در اين ميان، عيد نوروز ايران تافته‌اي جدا بافته است، چرا كه در هيچ كجاي دنيا، فرهنگ‌ها و سنت‌هاي اصيل، به اين اندازه، نتوانسته‌اند بساط خود را پهن كنند.

عيد نوروز، جشني كه حتي با شنيدن نام آن نفس‌هايمان تازه مي‌شود و غبار كهنگي و كدورت از دلهاي‌مان رخت مي‌بندد؛ اگر سراسر سال را تلاش و دوندگي و خستگي‌ها و ناملايمتي‌ها پر كرده باشند، عيد نوروز مثال زنگ تفريحي است كه در طول آن نفسي تازه كرده و ورقي از زندگي‌مان را پشت سر مي‌گذاريم و با شادي و آسودگي رهسپار سالي نو مي‌شويم.

اين رسم ديرين، قدمتي به اندازه‌ي ايران باستان دارد. گويي تخت جمشيد نيز از اين فرهنگ تاثير پذيرفته است. چنين مشاهده مي‌شود كه سربازاني كه در پهناي ديوار آن برش داده شده‌اند، هر كدام موردي از سفره‌ي هفت سين را در دستان خود به سمت بالا مي‌برند. اين جشن باستاني، كه صبغه‌اي غير اسلامي دارد، از زمان ورود اسلام به ايران، به ويژگي‌هاي اسلامي نيز مزين شده است، چرا كه دعاي تحويل سال، قرآن گذاشتن در سفره‌ي هفت سين نمودي از اعتقاد و علاقه‌ي ايرانيان به دين اسلام است.

بهروز خاماچي، پژوهشگر تاريخ در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) منطقه آذربايجان‌شرقي اظهار كرد: تمامي مراسم‌هاي عيد نوروز، از ايران باستان به وديعه مانده است، تاريخ ايران شامل دو بخش قبل از ظهور اسلام و بعد از ظهور اسلام تا الان است. قبل از ورود اسلام، مراسم‌هاي ديگري در اين روز انجام مي‌شد.

وي ادامه داد: مردم، اولين روزهاي فصل بهار را كه از قديم‌الايام با نام "عيد نوروز" شناخته مي‌شود جشن گرفته و شادماني مي‌كنند؛ چرا كه در گذشته مردم در زمستان سختي فراواني مي‌ديده‌اند. سرما از يك طرف، و بيكاري و فقر از سوي ديگر مشقت و سختي زيادي را براي مردم به ارمغان مي‌آورد و همچنين آمدن فصل جديد به طبيعت و همچنين زندگي مردم جان تازه‌اي مي‌دميد.

خاماچي با بيان اينكه در گذشته دو نوع عيد وجود داشته است، بيان كرد: شاهان قديم براي اينكه در بين جمعيت محبوييت داشته باشند؛ از دوازده روز عيد، 6 روز آن نوروز خاص قرار داده و در كاخ‌هايشان ميزبان مردم مي‌شدند و بعد از آن نيز نوروز عام شروع مي‌شد كه مردم در بين خودشان شش روز ديگر عيد را به بازديد و شادماني مي‌پرداختند.

وي ادامه داد: در گذشته‌هاي دور كه مردم از امكانات كمي برخوردار بودند و زمستان نيز بسيار طاقت فرسا بود و حتي مردم تا چند روز متوالي نمي‌توانستند پاي خود را از خانه بيرون بگذارند و مانند امروز هيچ وسيله‌اي براي مسافرت و تفريح نبود و فقر هم به شدت زياد بود، از اين روز فرا رسيدن فصل بهار ارزش و اهميت زيادي براي مردم داشت.

خاماچي، درخصوص سفره هفت سيني كه امروزه جزء لاينفك بساط نوروزي مردمان ماست، اظهار كرد: قبلا از ورود دين مقدس اسلام به ايران، اين موارد "هفت شين" بوده است. بعد از اسلام به هفت سين تغيير پيدا كرده است كه شامل "سبزه، سير، سنجد، سمنو، سكه، سيب، سفره" مي‌شود.

اين تاريخ شناس در خصوص چيزهايي كه در سفره‌ي هفت سين ايرانيان جاي دارد، بيان كرد: بعضي مخلفات ديگر مثل ماهي، آب، تخم مرغ و قرآن كه نويد فصل رويش و جديد را مي‌دهد نيز در سفره هفت سين ايرانيان جاي دارند كه نماد خير و بركت براي خانه‌هاي مردم است. همچنين خواندن دعاي "يامقلب القلوب و الابصار" در لحظه‌ي تحويل سال و دعا به درگاه خداوند، سالي درنهايت زيبا را نثار هركسي خواهد كرد و از گذشته نيز بزرگان فاميل در كنار سوره يوسف كه نماد خير و بركت است پول تازه مي‌گذاشتند و براي افرادي كه به بازديدشان مي‌رفتند و مخصوصا كودكان، عيدي مي‌دادند تا اين پول تا پايان سال خير و بركت را براي اهالي خانه، به دنبال داشته باشد. اين مسئله در دين اسلام نيز كار خيلي پسنديده‌اي است.

گذشته از سفره‌ي هفت سيني كه هر ساله زينت خانه‌هايمان مي‌شود، رسم ديگري نيز كه پابه پاي عيد نوروز همراه شده است، نام‌گذاري سال‌ها به اسامي حيوانات است؛ اين روشي بود كه تركان چيني "ايغوري" براي شمارش سال‌ها استفاده مي‌كردند كه همزمان با حضور مغولان و تسلط آنان در كشور ما نيز رواج يافت؛ امروزه هرچند اين نوع گاه‌شماري در كشور و تاريخ ما جايي ندارد اما جزءي از مراسم نوروزي است و مردم هر ساله كنجكاوانه در پي نام حيوان سال مي‌گردند و در سفره‌ي هفت سين خود، مجسمه يا نمودي از آن حيوان را مي‌گذارند.

خاماچي، در خصوص نام‌هايي كه براي هر سال تعيين مي‌شود، گفت: اينكه براي هر سالي يك حيوان را انتخاب مي‌كنند نمادي و رسمي است كه از ايران باستان مانده است و امسال كه سال ميمون است سال دلخوشي و شادي و نشاط است، چرا كه ميمون خودش يك حيوان شاد است و تمثيلي از شادابي و نشاط و همچنين پركاري براي مردم است.

ديد و بازديد و عيدديدني يكي از سنت‌هاي اصلي عيد نوروز است، و مردم هر ساله براي اين كار برنامه‌ريزي‌هاي فراواني مي‌كنند، از كودكان گرفته تا بزرگترها، با پوشيدن لباس‌هاي نو، مهياي اين رسم ديرين مي‌شوند؛ اين رسم علاوه بر اينكه ريشه در انديشه‌ي مردمان ايران باستان دارد، رسمي است كه بيش از هر چيز خداپسندانه و انسان دوستانه است، چرا كه خداوند متعال و معصومين عليه السلام به كرات در خصوص صله رحم سخن گفته و بر اهميت و ارزش آن تاكيد كرده‌اند.

اين تاريخ شناس در اين خصوص گفت: از گذشته در روز اول عيد به ديدن بزرگ‌ترها مي‌رفتند؛ مادربزرگ و پدربزر‌گ‌ها اولين ميزباناني بودند كه مهمانان نوروزي را پذيرا مي‌شدند؛ بعد از آن نوبت به كساني مي‌رسيد كه يكي از نزديكانان‌شان فوت كرده باشد. مردم براي خانواده‌ي معزا، به عنوان دلداري لباس سفيد يا رنگي مي‌بردند تا رخت سياه خود را دربياورد و هم‎زمان با عيد نوروز، روح خود را نيز تازه كنند.

وي با بيان اينكه، امروز نيز جاي خوشحالي است كه مراسم روز اول عيد در بيشتر موارد مربوط به گرامي‌داشت ياد و خاطره‌ي شهيدان مي‌شود، ادامه داد: شهيدان سعادت را براي ما رقم زده‌اند؛ ما نيز مثل بسياري از مردم ابتدا به وادي رحمت براي عرض ادب خدمت شهدا رفته و اين كار بسيار ارزشمندي است، چرا كه اگر ما الان به راحتي مي‌توانيم نوروز خود را جشن بكيريم به خاطر جانفشاني‌هاي همين شهدا بوده است كه در هشت سال دفاع مقدس جان خود را فدا كرده و امروز نيز در دفاع از حرمين به شهادت مي‌رسند.

خاماچي، عيد نوروز را يك سنت حسنه مي‌داند و در اين خصوص گفت: مردم از قديم نيز از اولين روز عيد، خانه‌هاي خود را آماده كرده، شيريني و آجيل تهيه مي‌كردند اما در اين روز به علت نبود سردخانه، ميوه وجود نداشت و اين رسم مربوط به امروز ايرانيان است. مردم نيز به ديد و بازديد يكديگر رفته و روبوسي مي‌كنند. اين روبوسي نيز يكي از رسم‎هاي كهن در عيد نوروز است كه نماد صلح و صميميت است و همه براي يكديگر آرزوي سالي خوب و پر از خير و بركت را مي‎كنند. اين مراسمات به اين شكل در هيچ كجاي دنيا وجود ندارد و يكي از عاليترين سنت‌هايي است كه ايرانيان دارند، چرا كه علاوه بر شادكامي، صلح و دوستي را به دل‌ها هديه مي‌كند.

وي با اشاره به سختي‌ها و مشقت زندگي مردم در گذشته، بيان كرد: در قديم با وجود سختي‌ها و نداري‌هاي موجود، صميميت و سخاوت بسياري در بين مردم وجود داشت و سخاوت و گشاده دستي به قدري بود كه مردم از دودكش خانه‌ها شالي به خانه‌هاي يكديگر مي‌انداختند و مردم نيز درون آن كيسه‌ها آن‌ها هديه مي‌گذاشتند.

خاماچي اظهار كرد: بعد از ورود اسلام به ايران، خلفاي عباسي كه با چنين مراسم‌هايي آشنايي نداشتند، با ديدن رسم‌هاي زيبا و دلنشين ايرانيان و اينكه يك جشن سالم خوب هر ساله در ابتداي سال برگزار مي‌شود، به اين سنت‌ها و رسم‌ها علاقه پيدا كرده و مانع از برگزاري آن نشدند. همچنين عيد نوروز به سبب ويژگي‌هاي خوب، رسم‌هاي شيرين و همچنين صلح و صميميت و شادماني كه داشت، هميشه مورد توجه مردم بوده است.

طبخ رشته پلو در شب عيد، برگزاري بازي‌هاي تيمي، شاد كردن دل نيازمندان، از جمله‌ي رسم‌هاي عيد نوروز بود كه هنوز هم پابرجاست.

وي در خصوص رسم‌هايي كه در گذشته در عيد نوروز انجام مي‌شد، بيان كرد: در اولين روز عيد تمامي اهالي رشته پلو مي‌پختند و مثل امروز نبود كه پلوپزها و اجاق‌هاي حاضري در دسترس مردم باشد. مردم با سختي و زحمت در حياط خانه‌هاي خود، آجرها را روي هم گذاشته و آتش روشن مي‌كردند و ديگ را روي آن گذاشته و پلو مي‌پختند. اين پلو تنها در دو روز از ايام سال پخته مي‌شد، يكي در عيد نوروز و ديگري در چهارشنبه آخر سال تهيه مي‌شد.

وي ادامه مي‌دهد: مردم در تعطيلات موجود در عيد نوروز، دو سه روز بعد از عيد كه ديد و بازديدها تمام شد، سرگرم بازي با يكديگر مي‌شدند. چوگان، اسب سواري، كمر بازي و پلدستي نمونه‌اي از بازي‌هاي تيمي است كه مردم در اين روزها بازي مي‌كردند.

خاماچي با بيان اينكه، شاد كردن دل نيازمندان و بيماران، از بهترين كارها در زمان عيد است، خاطرنشان كرد: بعضي افراد نيز در اين روزها به جاي ريخت و پاش‌، با كارهاي خير دل بسياري از انسان‌ها و مخصوصا بيماران را خوشنود مي‌كنند. در جشن نوروز نبايد تشريفات زيادي لحاظ شود؛ چرا كه همه نمي‌تواند مثل هم باشند.

وي، عيد نوروز را يك سنت ارزشمند و اصيل ناميد و در اين خصوص گفت: اين عيد با تمامي آيين‌ها و ويژگي‌هاي زيبا و خاطره‌انگيز خود توسط سازمان يونسكو به ثبت ملي رسيده و در جهان به رسميت شناخته شده است و همچنين يكي از مهم‌ترين حوادث جهاني است.

خاماچي در توصيه به كساني كه در عيد نوروز به مسافرت مي‌روند، بيان كرد: ما بايد اين روز را عزيز شمرده و در حفظ اصالت و پابرجايي آن بكوشيم، چرا كه امروزه بعضي افراد به جاي عمل كردن به اين سنت خداپسندانه، عيد نوروز را فرصتي براي مسافرت كرده و به جاي صله رحم و ديد و بازديد به مسافرت مي‌روند در حالي كه مي‌توانند در روزهاي اول عيد در خانه باشند و عيد ديديني كنند و بعد از آن به مسافرت بپردازند. مخصوصا بايد بزرگترهاي فاميل در خانه باشند، چرا كه اين رسم را بزرگترها بيشتر از هركس ديگري مي‌توانند پابرجا نگه دارند و ديگران را نيز تشويق به اين كار نمايند.

بنابر آنچه گفته شد، درميابيم كه ايران و ايراني در طي سالها كارنامه‌ي خوبي از جشن‌ها و سنت‌هاي باستاني به جاي گذاشته‌اند كه هنوز هم نام و آوازه اين رسم‌ها طنين انداز گوش هر فرهنگ دوستي است، پس جاي تامل است كه در خصوص حفظ و اصالت اين سنت‌ها، جدي‌تر عمل كرده و نگذاريم رفتارهاي نامناسب، اصالت و فلسفه‌ي اين روز را به مخاطره بيندازد.