هفته نامه عصر ارتباط - مريم آريايي: «عمل كم شبيه پول خرد است؛ ارزشش كم و سر و صدايش زياد» اين جمله را پزشكي كه هميشه به او مراجعه مي كنم در توصيف دانسته هاي پزشكي بيماران با اتكا به منابع اينترنتي مي گويد. دانسته هايي كه حالا در ذهن بسياري از ما وجود دارد و به محض مواجهه با بيماري اغلب پيش از مراجعه به پزشك سري به اينترنت مي زنيم و با جست و جوي علايم بيماري گويا به تشخيص مي رسيم و در مواردي حتي درمان را آغاز مي كنيم.

طي كردن روند تشخيص تا درمان با استناد به اطلاعات پزشكي كه از منابع مختلف اينترنتي به دست آورده ايم گاه چندان هم بي هزينه نيست چرا كه اين روند با تكيه بر دانسته هايي طي شده كه در بسياري موارد موثق نيست، ممكن است آميخته با تجربيات شخصي افراد در مواجهه با بيماري ها باشد يا بر پايه يافته هايي است كه هنوز كاربرد آنها در علم پزشكي به اثبات نرسيده است.

بسياري از ما تجربيات شخصي هم از اين سرچ دردسرساز داشته ايم؛ نمونه آن مادري كه با ديدن علايم اوليه يك بيماري در فرزندش استرس هاي خود را صدچندان مي كند و گاه با تصور اينكه تشخيص او بر پايه اطلاعات اينترنتي درست است كودكش را پيش چند پزشك مي برد تا شايد تشخيص يكي از آنها به تشخيص خودش نزديك شود و خطر جايي دو چندان مي شود كه شيوه درمان را هم جست و جو كرده و اقدام به خوددرماني مي كند. حتما پزشكان با موارد زيادي از اين دست مواجهند؛ مشاهدات ما در بخش كودكان يكي از بيمارستان هاي تهران بخش كوچكي از اين معضل را نشان مي دهد.

در يك مورد كودكي كه دچار عفونت دستگاه گوارش شده بود براساس اطلاعات پزشكي پدر و مادر يك هفته در منزل تحت درمان قرار گرفت و بعد از آن با تب و نهايتا تشنج راهي بيمارستان شد و يا كودك ديگري كه عفونت گوش مياني داشت و بر اثر آنتي بيوتيكي كه والدين برايش تجويز كرده بودند، دچار نارسايي قلبي شده بود و حالا تحت درمان قرار داشت.

دسترسي به اطلاعات ناقص پزشكي در اينترنت آسيب هايي به همراه دارد؛ اول اينكه ممكن است فرد دچار خودبيمار پنداري شود و يا درباره بيماري خود به تشخيص غلط برسد، مشكل ديگري كه پيش مي آيد همان مثال پول خردي است كه پزشك ما مي گفت؛ اطلاعات سطحي پزشكي در اينترنت اعتماد به نفس كاذبي به بيمار مي دهد كه به دانش پزشكي كاملي درباره بيماري اش رسيده است و در معرض خودرماني قرار گيرد و از سوي ديگر ممكن است در دام تبليغات شركت هاي دارويي گرفتار شود.

 

در جست و جو بيماري و نتايج گمراه كننده

اين مساله در سال هاي اخير به عنوان يك چالش جدي مطرح شده و با فراگير شدن اينترنت جدي تر هم مي شود. مطالعات چند سال اخير انتشارات Wolters Kluwer Health نشان مي دهد كه يكي از مهم ترين چالش هاي پيش روي پزشكان، بيماران داراي اطلاعات غلط پزشكي است. اين مطالعه كه بر روي 300 پزشك انجام گرفت، نشان داد 53 درصد پزشكان از وجود اطلاعات غلط در بين بيماران شكايت دارند.

محققان مي گويند بيش از 50 درصد از 10 نتيجه برتر براي جست و جوهاي انجام شده بر مبناي علايم بيماري، كاملا بي ربط هستند. مسوولين گوگل برآورد مي كنند كه يكي از هر 20 جست و جوي انجام شده از طريق اين موتور جست و جو (كه تعداد آن به حدود 100 ميليارد جست و جو در ماه مي رسد) براي به دست آوردن اطلاعاتي در مورد مسايل مربوط به سلامتي است. اما بررسي موتورهاي جست و جوي پركاربر مانند گوگل و بينگ نشان مي دهد كه اكثريت قريب به اتفاق اين نتايج، ناصحيح هستند و مي توانند به تشخيص غلط و حتي خوددرماني بر پايه آن تشخيص انجاميده و مشكل ساز شوند.

از سوي ديگر به دليل يكسان نبودن شرايط بيماران، تكيه بر اطلاعات تك بعدي در اينترنت از جهتي ديگر هم مي تواند گمراه كننده باشد چرا كه در جست و جوي اينترنتي، هيچ كدام از اين شرايط بيمار سنجيده و ديده نمي شود. اين متغيرها كه شما در طول روز چند ساعت مي خوابيد، تا چه حد ورزش مي كنيد، چه غذايي مي خوريد و حتي در كدام نقطه جغرافيايي زندگي مي كنيد، مي تواند فرايند تشخيص بيماري را تغيير دهد و پزشك را كاملا به نتيجه اي خارج از پيش بيني ذهني شما برساند.

آنچه كاربران با توجه به جست و جوهاي اينترنتي خود پيدا مي كنند، واقعيت بيماري آنها را به مسيري غيرواقعي سوق مي دهد.

خودبيمارپنداري آنلاين

خودبيمارپنداري يكي ديگر از آسيب هاي دسترسي به اطلاعات پزشكي در اينترنت است كه در اين مورد برخي افراد دچار استرس بيماري مي شوند؛ مشكلي كه برخي با اطلاع از علايم بيماري به آن دچار مي شوند و در اينجا دانشمندان نام آن را سايبر كندريا و نوع آنلاين خودبيمارپنداري گذاشته اند.

جست و جوي اينترنتي مداوم درباره بيماري ها به ويژه بيماري هاي رواني، وسواس ابتلا به يك بيماري را ناخودآگاه به فرد منتقل مي كند. در همين زمينه براساس بررسي مجله تخصصي اوت جورنال افراد دچار سايبر كندريا، با مطالعه علايم بيماري ها حتي وضعيت سلامت شان بدتر و يا حتي مبتلا به بيماري مي شوند. توماس فارگوس، استاديار روان شناسي و علوم اعصاب در دانشگاه بيلور و سرپرست اين تحقيق مي گويد: «فرد در اين شرايط ممكن است مضطرب تر شود، جست و جوي اينترنتي بيشتري انجام دهد، بدنش را بيشتر تحت نظر بگيرد، بيشتر به نزد دكتر بود و هرچه بيشتر در اينترنت جست و جو مي كند، احتمال هاي بيشتري به نظرش مي رسد.

به گفته فارگوس برخي از اطلاعات پزشكي آنلاين از منابع غيرمعتبري هستند و مي توانند نسبت به اطلاعاتي كه راهنماهاي پزشكي يا از پزشكان به دست مي آيد، بيشتر باعث نگراني افراد شوند. او مي گويد: «وقتي يك كتاب پزشكي را نگاه مي كنيد، ممكن است همه احتمالات را به يكباره نبينيد، اما در جست و جوي آنلاين، احتمالات بسياري به يك باري به شما عرضه مي شود.»

 

يافته هايي كه با يافته هاي بعدي نقض مي شوند!

اما بخش عمده اي از اطلاعات پزشكي منتشر شده در اينترنت نتايج پژوهش هايي است كه گاه ضد و نقيض هم هستند. يك مثال دم دستي كه بين افراد رايج است اين كه ما بالاخره نفهميديم چاي سرطان زاست و يا از بروز سكته جلوگيري مي كند! براساس نتايج يك بررسي كه از سوي دكتر ليزا شوارتز استاديار دانشكده پزشكي دارت موث در ماساچوست آمريكا و همكارانش انجام شده، گرچه اكثر مطالبي كه در رسانه ها در مورد پژوهش هاي پزشكي در اختيار شما مي گذارند، براساس تحقيقاتي است كه در نشريات معتبر به چاپ رسيده است، اما برخي از هيجان انگيزترين پژوهش ها در كنفرانس هاي پزشكي مورد بحث قرار مي گيرند، يعني در جاهايي كه پژوهشگران، ايده هاي مقدماتي و هنوز كاملا بررسي نشده خود را با ديگران در ميان مي گذارند.

اين ايده هاي جديد ممكن است در آينده فرد را مستحق دريافت جايزه نوبل كند يا اينكه كاملا غلط از آب دربيايد. نتايج اين بررسي نشان مي دهد رسانه ها اغلب حقايق اصلي را در گزارش هاي خود از اين كنفرانس ها حذف مي كنند.

يك بررسي در سال هاي اخير نشان داد كه از 45 تحقيق پزشكي كه در رسانه ها به ميزان زياد به آنها استناد شده است و در نشريات عمده پزشكي به چاپ رسيده اند، نتايج هفت تاي آنها با تحقيقات بعدي نقض شده اند.

دام تبليغات و مداخله شركت هاي دارويي

آسيب جدي و مهم ديگري كه مراجعان به اينترنت براي تشخيص بيماري را تهديد مي كند گرفتار شدن در دام تبليغات و اطلاعات اغراق شده اي است كه با مداخله شركت هاي دارويي منتشر مي شود و به طور مستقيم و غيرمستقيم تبليغات هدف دار دارويي است.

در مطالعه اي كه توسط محققان دانشگاه كليولند انجام گرفت، 100 ويديو در مورد بيماري هاي التهابي روده كه در يوتيوب بيشترين بيننده را داشت، مورد بررسي علمي توسط تيم 12 نفره از متخصصان گوارش و كبد و داخلي قرار گرفت. به طور كلي ميزان صحت علمي اين 100 ويديو ضعيف توصيف شد. دليل اين امر ارايه اطلاعات جهت دار پزشكي در اينترنت توسط شركت هاي دارويي است. اكثر اين ويدئوها يا اطلاعاتي كه توسط اين شركت ها ارايه مي شوند به صورتي در اينترنت آپلود مي شود كه گويي بيماري كه تجربه درمان دارد در حال ارايه اطلاعات است. اين درحالي است كه در حقيقت بيماري وجود ندارد و فرد گوينده بازيگري است كه ديالوگ هاي شركت دارويي را اجرا مي كند.

درمان خود را به پزشك بسپاريد نه اينترنت

با اين همه مراجعه به اينترنت براي كسب اطلاعات درباره همه چيز به خصوص مباحث پزشكي و سلامت حالا ديگر گريزناپذير است هر چند پزشكان آن را مخل كار خود بدانند به همين دليل است كه برخي پزشكان سعي مي كنند با آموزش هايي شيوه درست مواجهه با اطلاعات پزشكي در اينترنت را آموزش دهند. يكي از راه هاي پيشنهادي آنها اعتبارسنجي مطالب است، آنها مي گويند در صورت امكان اطلاعاتي را كه از طريق اينترنت به دست آورده ايد با منايع ديگر مثل كتب و مجلات معتبر مقايسه كنيد چرا كه اعتبار مطالب كتاب معمولا از مطالب درج شده در اينترنت بيشتر است.

اطمينان پيدا كردن از اعتبار نويسنده مطلب راه ديگري است كه پيشنهاد مي كنند و البته تاكيد دارند كه به هيچ وجه به اطلاعاتي كه افراد بدون آموزش پزشكي در تالارهاي گفت و  گو يا فوروم ها يا در چت روم ها مي نويسند اعتماد نكنيد به اين مطلب كه درمان خاصي براي فرد خاصي مفيد بوده توجه نكنيد چون اين اظهارات برداشت هاي شخصي نويسنده است كه ممكن است فقط در مورد وي مفيد بوده و اصلا ثابت شده علمي نباشد.

به خاطر داشتن اينكه محصولي كه تبليغ مي شود فارغ از جنبه هاي درماني كه مشخص نيست با چه كيفيتي اثربخشي آن سنجيده شده، صرفا تبليغات است و بايد درباره آن تحقيق كنيد و درباره اثربخشي آن با پزشك خود مشورت كنيد؛ توصيه ديگري است كه پزشكان در اين شرايط دارند. در عين حال اينكه اجازه دهيد نسخه نهايي را پزشك حاذق برايتان بپيچد نه دكتري به نام اينترنت.