به گزارش خبرگزاري تسنيم از مشهد مقدس، بسياري از آداب، رسوم و سنن از گذشته‌هاي دور در هر قوم، ملت و سرزميني به يادگار مانده و همين آداب و رسوم به فرهنگ و هويت آن قوم و ملت تبديل شده و جزو ارزش‌ها و هنجارهاي قابل احترام در هر سرزمين و ملتي شمرده مي‌شود.

آنچه قابل تامل و شايان ذكر است اينكه برخي از اين آداب و رسوم كه ميراث گذشته ما است بسيار پسنديده و مثبت است، اما در زمان حال با برخي دگرگوني‌هاي فرهنگي مواجه شده است همچنين برخي از آداب و رسوم ممكن است در برهه‌اي از زمان كارايي و استفاده داشته باشد و در زماني ديگر آن كارايي را نداشته و نياز به اصلاح داشته باشد.

رمضان ماه ميهماني خدا و بهار قرآن است كه عطر خوشش سالهاست كه  در كوچه پس كوچه‌هاي كاهگلي بر بام‌هاي گلين مردمان ديندار شهرستان قوچان با ذكر خواني و پيشواز رويت هلال ماه، به خانه‌ها ميهمان مي‌شود.

ماه مبارك رمضان و روزه داري، داراي آداب و سنني همچون رؤيت هلال ماه مبارك رمضان، افطاري و سحري خوردن، كثرت نماز و دعا و صدقه و قرائت قرآن، روزه اعضاء و جوارح بيروني و دروني و اهتمام ويژه به دهه آخر اين ماه است چرا كه دو شب مهم قدر در آن قرار گرفته است.

آيين پيشواز از ماه خدا

ريش سفيدي مي‌گفت: در گذشته مردم به رسم گذشته خود عادت كرده بودند يك تا 3 روز پيش از رويت هلال ماه مبارك رمضان به پيشواز بروند به همان شكل هم هنگام سحر يك ساعت به اذان مانده به بام خانه خود مي‌رفتند يا در بسياري از جاها در گلدسته مسجد مناجات سحر را با آداب خاصي مي‌خواندند. مضمون اشعار به نوعي استقبال از رسيدن ماه رمضان بود، اما مهمتر از همه در شروع اين مناجات دعوت مردم به فرستادن صلوات بود و مردمي كه صداي پيشخواني رمضان را مي‌شنيدند با صداي بلند صلوات مي‌فرستادند.

موسيقي هنگام رويت هلال ماه رمضان

موسيقي هنري است كه از گذشته تاكنون در زندگي مردم بوده است و هم‌اكنون در بسياري از نقاط ايران نيز مناسبت‌هاي خاص روزمره مردمي با اين هنر همراهي دارد. ماه رمضان نيز از اين مسئله مستثني نبود، به طوري كه از زمان اعلام آغاز اين ماه تا روزهاي پاياني هر كدام از روستاهاي شهرستان  آداب خاص خود را با همراهي موسيقي به اجرا در مي‌آورند.

چشم‌ها براي رويت ماه به آسمان دوخته مي‌شد و پس از آن ملاي منطقه  هلال ماه را رويت مي‌كرد، نوحه‌خواني كه در جمع بود همه را به فرستادن صلوات دعوت مي‌كرد و پس از آن شروع به آواز خواندن مي‌كردند. تقسيم نقل و شيريني بين حاضران آغاز مي‌شد و نوازندگان سازهاي دهل و سورنا، سازهاي خود را به صدا در مي‌آوردند تا تمام روستا و منطقه متوجه حلول ماه شوند.

نوع آوازهاي خوانده شده اغلب در تكريم و استقبال از ماه رمضان بود بود. همچنين در پايان ماه رمضان نيز در درخواست قبول طاعات واين خداحافظي با اين ماه اين آوازها را مي‌خواندند.

سحرخواني

از سده‌هاي دوري كه شبخوان‌ها در پيچ و خم كوچه‌هاي كاهگلي شهر و روستا، نويد آمدن ماه مهر و مهرباني مي‌دادند، زنان به خانه تكاني مي پرداختند و مردان با تلاش بسيار اسباب تهيه غذا مي‌خريدند؛ موذنان محل بي هيچ خستگي، نواي الله اكبر سر داده و شام و سحر را با اهالي، شريك مي‌شدند.

يك پژوهشگر و جامعه شناس درباره رسومات ماه رمضان و رويت هلال ماه، مي‌گويد: سالها گذشته و در يك سنت ديرين ريش سفيدان روستاها و بزرگان محله در شهرها بزرگان شهر به اتفاق يك يا دو نوحه‌خوان خوش صدا بر بلندي‌هاي منطقه خود و يا منارهاي و پشت بام‌هاي مسجد مي‌رفتند و افراد خوش صدا بسته به وظيفه‌اي كه اجدادشان به آنها محول كرده بودند و به نوعي ارث برده بودند بر حسب تكليف واجب يك يا دو ساعت مانده به اذان، مناجاتي را كه اغلب از اشعار شاعران بزرگ بود  با نواهايي خوش به اجرا در مي‌آوردند مردم با اين آوازها بيدار شده و به تدارك سفره سحري مي‌پرداختند.

صلوات خواني

خواندن اشعاري در سحر است كه ختم به صلوات است.اين گونه، اهالي متوجه نزديكي اذان شده، وقت را غنيمت مي شمارند.ماه رمضان جشن  ميلاد امام حسن مجتبي و سوگ حضرت امير را با خود دارد، سحر خوانها نيز اشعار خاصي را انتخاب و مردمان مي‌دانستند كه امروز عيد است يا سوگواري همچنين در اعياد دهل‌زن‌ها و هنرمندان نيز به عادت هميشگي خود در محل حضور مي‌يافتند و با نغمه‌هاي خوش مردم را به سور ميهماني خدا فرا مي‌خواندند.

يادم هست هنگامي كه كودك بودم شب‌هاي رمضان برايم زيبا بود، چرا كه شور و شوق و هيجان خاصي را در آن مي‌ديدم. مادربزرگم در شب‌هاي تابستاني ماه رمضان در قوچان مرا بالاي بام كاهگلي خانه يكي از اقوام مي‌برد و در كنار خودش مي‌نشاند و در حالي كه براي متوجه ساختنم به زيبايي‌هاي شب تشويقم مي‌كرد، به ذكرخواني و زمزمه‌اش در كنار ساير افراد خانوانده مشغول مي‌شد.

يك سال هم در يكي از روستاهاي قوچان ديدم صداي مرد شبخوان بلند بود و زنان چه تلاشي دارند تا اسباب سفره سحري را فراهم سازند. سال‌ها گذشت و شهري شديم و ديگر كسي بالاي بام نرفت. موذن محل پير شد و مرد و كسي غم او را نخورد، چرا كه راديو يك موذن را در اختيار همه قرار داد.

موسيقي براي بيدار شدن از خواب

در گذشته به دليل نبود امكانات به مانند برق و راديو و تلويزيون گذشتگان براي به موقع بيدار كردن مومنين از خواب تمهيدات گوناگوني در نظر گرفته بودند كه مهمترين و زيباترين آن بهره گيري از تنوع موسيقايي و استفاده از ابزار الات در دسترس بود.

در هر منطقه بسته به باورهاي خاص قومي، قبيله‌اي و عرفي، بيدارسازي به شكل‌ زيبايي چون سحرخواني، سحرخواني همراه ساز كوبه‌اي، سحر خواني با تنبور و دوتار و نواختن سازهاي بادي هنگام سحر صورت مي‌پذيرفت.

آيين تشت زني يا تشت كوبي

در زمان‌هاي گذشته تشخيص زمان دقيق سحري به دليل نبود امكانات مشكل بود بنابراين افراد از طريق حركت ستاره‌ها زمان سحر را تشخيص مي‌دادند.

عشاير و كوچ نشينان و چوپان‌هاي خراسان چون بيشتر وقت خود را در بيابان سپري مي‌كردند از اين روش براي تشخيص سحري استفاده مي‌كردند در هنگام سحر بيشتر افراد خوش الحان با چاوش خواني مردم منطقه را براي خوردن سحري بيدار مي‌كردند. اما در مناطقي كه جمعيت روستا حاكم و يا به نوعي فاصله بين خانه‌ها زياد مي‌شد به نوعي كه ديگر صداي سحرخوان به همسايه‌ها نمي‌رسيد، افراد با كوبيدن بر تشت‌هاي مسي كه به اعتقاد آنان موجب ايجاد فضايي معنوي شده و آرامشي خاص به فضا مي‌بخشيد و مردم را به عبادت كردن و خوردن سحري دعوت مي‌كردند

آوازهايي كه نيمه ماه را خبر مي‌دهند

آوازخواني در همه ابعاد ماه رمضان به چشم مي‌خورد، به طوري كه حتي وقتي ماه به نيمه مي‌رسيد به رسم قديم و عنوان نشانه‌اي از همسويي با رفتار حسنين در برخي مناطق عده‌اي از جوانان 7 تا 14 ساله همراه 2 بزرگ‌تر پس از افطار در محلي جمع مي‌شدند و با يك راهنما و يك كيسه‌گردان آوازهاي شاد جمعي با مضمون طلب انفاق و بخشايش از سوي مومنين مي‌خواندند و هر كس در حد توان خود آنها را ياري مي‌داد.

اجراي منظومه‌هاي ديني و حماسي در رمضان

در ماه رمضان اغلب زنان در جلسات تلاوت قرآن، ختم انعام، صحيفه‌خواني و... حضور مي‌يافتند و مردان بيشتر به مجالس وعظ، خطابه، تلاوت قرآن و‌ مجالس روايتگري و غزلخواني مي‌رفتند.

شبيه‌خواني در ايام شب‌هاي قدر

در ايام ماه رمضان به ويژه در روزهاي 19، 21 و 23 اين ماه مراسم تعزيه خواني به نام شبيه‌خواني داير است، مردم اين شب‌ها را تا سحر احيا مي‌دارند و به قرائت قرآن و نماز و دعاي جوشن كبير مي‌پردازند و بيشتر مقيد به افطاري‌ دادن در اين شب‌ها هستند.هنرمندان شبيه خوان نيز در اين ايام باهنر خود مردم را درجوار امامزادگان و اماكن مقدس با اتفاقات مختلف رخ داده در طول تاريخ مذهبي و جنبه‌هاي مختلف سيره پيامبر و مولاي متقيان اما م علي (ع)نيز آشنا مي‌كردند.

قوت سفره‌هاي رمضاني

نوع غذاها در افطار مردم شهرستان قوچان متناسب با فصل‌هاي سال و قرار گرفتن ماه رمضان در آنها تغيير مي‌كرد به گونه‌اي كه در فصل بهار غذاهايي هم چون فتير مسكه و الون كه در واقع نوعي غذا شبيه به آش دندوني و متشكل از گندم و نخود سالم به همراه روغن زرد حيواني بود، استفاده مي‌كردند.

يارمه از ديگر غذاهاي مرسوم  ويژه ماه مبارك رمضان بود كه از گندم نيم دانه، گوشت قورمه، روغن زرد و ادويه جات تهيه مي‌شد.

غذاهاي آبكي، خرما، حلوا و ... در سفره افطار غالب مردم قوچان وجود داشت.نكته جالب انكه بجاي نوشابه‌هاي مضر امروزي از دوغ حيواني استفاده مي‌كردند.

در ميان اقوام كرمانج قوچان رسم بود افرادي كه تازه به سن شرعي روزه داري مي‌رسيدند در هنگام افطار از سوي بزرگ‌تر خانواده هديه و چشم روشني دريافت مي‌كردند، افرادي هم كه به سن روزه داري نرسيده اما به دليل علاقه به اين فريضه الهي روزه نيمه يا كله گنجشكي مي‌گرفتند نيز از سوي بزرگ‌ترهاي فاميل جايزه دريافت مي‌كردند.

دادن افطاري توسط بزرگ‌ترهاي فاميل و دعوت از كوچك‌ترها از ديگر رسوم رايج در ميان مردم اين منطقه بود و افراد بسته به سن خود و به ترتيب از بزرگترين فرد خانواده كه اغلب پدر بزرگها و بزگان خاندان بودند اقوام را به افطار دعوت كرده و آن را مايه بركت مال مي دانستند.

مراسم وداع در پايان ماه رمضان

در شب‌هاي پاياني ماه رمضان دل‌هايي كه در شب‌هاي قدر صيقل خورده و با اشك چشم روشن شده بودند با اعمال  خاصي چون ذكرخواني، دعاخواني، منقبت‌خواني، مقتل‌خواني، نيايش‌خواني، ‌روضه‌خواني، مديحه‌سرايي، مرثيه‌خواني و... به وداع با اين ماه مهربان مي‌پرداختند و از خدا طلب مغفرت براي خود و گذشتگان و توفيق عبادت بيشتر در رمضان سال آينده مي‌خواستند.

عيد فطر و كشتي باچوخه

روز عيد سعيد فطر در بيشتر مناطق قوچان همچون جاهاي ديگر مراسم خاصي در جريان بود از شب قبل كه همه مردم به پشت بام‌هاي خود براي ديدن هلال ماه مي رفتند آغاز و با رويت ماه و تاييد علما و ريش سفيدان جشن پايان يك ماه بندگي در استان حق آغاز مي‌شد، مردم با تهيه اسباب و لوازم و زنان با پخت انواع فتيرهاي محلي آماده عيد سعيد فطر مي‌شدند صبح روز عيد و پس از بيداري به صف نمازگزاران عيد مي‌پيوستند و نماز عيد بجا مي آوردند و پس از بازگشت از نماز ابتدا فطريه خود را براي اعطاء به نيازمندان كنار مي‌گذارند.

انتهاي پيام/