روان شناسي -مسئوليت پذيري و راههاي افزايش آن

مسئوليت پذيري و راههاي افزايش آن

مجموعه: براي زندگي بهتر

اوّلين و مهم‌ترين مسئوليت بشر در برابر خداوند متعال است

مسئوليت به معناي ضمانت و تعهد است. مسئوليت چيزي با كسي بودن، يعني به گردن او، در عهده او، در ضمان و پايبندي او بودن است.بنابر اين هر گاه انسان متعهد به انجام كاري مي‌شود در حقيقت مسئوليت انجام آن كار را پذيرفته است.

هر فردي از منظرهاي مختلف تكاليفي بر دوش خود دارد و يا به تعبير ديگر مسئوليتي بر عهده او است. از آن‌جا كه انسان در ارتباط با سطوح مختلف از جمله ارتباط با خالق خويش، ارتباطات اجتماعي و ارتباط محيط زيستي است، نوع مسئوليتش نيز متفاوت است. براي روشن شدن ابعاد كامل بحث سطوح مختلف مسئوليت پذيري انسان را بيان مي‌كنيم.

مسئوليت انسان در برابر خالق
انسان موجودي است كه خداوند متعال از ميان موجودات ديگر او را برگزيد و به وي امانتي داد كه ديگر موجودات فاقد آن بودند.
خداوند متعال براي به كمال رساندن انسان يكسري تكاليف و وظايفي را نيز توسط پيامبران ابلاغ نمود. از جمله اين تكاليف ستايش و عبادت او است. مهم‌ترين وظيفه بشر عبادت خداوند متعال است.
پس اوّلين و مهم‌ترين مسئوليت بشر در برابر خداوند متعال است و روز محشر از انجام تكاليف او سؤال خواهد كرد. بنابر اين اگر انسان در مقابل اين نعمت ارزش‌مند كه خداوند براي هدايتش به او ارزاني داشته، احساس مسئوليّت نكند پر واضح است حياتي پوچ و بي‌هدف خواهد داشت و هرگز به مقام والاي انسانيّت نائل نمي‌شود و اين‌جا است كه ضرورت مسئوليّت پذيري در برابر خداوند متعال مشخّص مي‌شود.

مسئوليت انسان در برابر خويش
همه موجودات جهان به سوي كمالي كه برايشان در نظر گرفته شده است، در حركتند و همه شرايط و امكانات لازم براي رسيدن به كمال، از سوي خالق دانا برايشان پيش بيني شده و در اختيارشان قرار گرفته است. اما همه آنها جز انسان، نه علم به هدف دارند و نه راه را خود انتخاب كرده اند، بلكه اين خداوند حكيم است كه جهان هستي را اين گونه تنظيم كرده است كه هر موجودي به سوي غايت نهايي خود رهسپار باشد و چاره اي جز اين ندارد.
هر موجودي مسير كمال و تكامل خاص خودش را مي پيمايد و انسان در اين باره آزاد و مختار است.
خداوند براي انسان، كمال قرب و منزلت را قائل شده؛ زيرا از او خواسته است كه مانند موجودي رها و بي تكليف، در پي كارهاي بيهوده نباشد. در خود احساس مسئوليت را پرورش دهد و همواره خود را مسئول بداند. در نتيجه، هرگز خود را به بهايي كمتر از لقاي پروردگار و يا بهشت ابدي نفروشد كه در غير اين صورت، به يقين از زيان كاران خواهد بود

مسئوليت در برابر خانواده
هر فردي نسبت به پدر و مادري كه او را متولد كرده و رشد داده‌اند مسئول است. او بايد به آنها احترام گذارد و نسبت به كسب رضايت ايشان بكوشد. اگر چنين فردي ازدواج كرد نسبت به همسر و فرزندان به لحاظ تأمين معاش و يا تكاليف ديگر مسئول است. اگر افراد نسبت به خانواده خويش بي‌‌مسئوليت باشند زماني نخواهد پاييد كه نظام خانواده سست شده و نسل بشر به انقراض خواهد گراييد.

مسئوليت انسان در برابر جامعه
انسان موجودي اجتماعي است. او به تنهايي توانايي برطرف كردن نيازهاي خود را ندارد. او هم در تأمين نيازهاي مادي، مانند: خوراك، پوشاك، مسكن و غيره نيازمند همكاري با ديگران است و هم در تأمين نيازهاي معنوي،مانند: دوستي و مهرورزي و مانند آنها به فردي احتياج دارد كه او را دوست بدارد و او نيز آن را دوست داشته باشد. بنابراين، انسان ناگزير از حيات اجتماعي است و بسياري از موهبت هاي زندگي خويش را مديون جامعه مي داند و او همواره از ديگران خير و بركت دريافت مي دارد. در سايه تعامل با اجتماع از غم و نگراني آزاردهنده تنهايي رها مي شود، بر لبانش گل لبخند مي شكفد و بر علم و تجربه و آگاهي هاي او افزوده مي شود. و اين گونه است كه دست لطف و مهر خداوند را احساس مي كند، چنان كه رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و آله مي فرمايد: «دست خداوند به همراه جماعت است».
آثار سودمندي كه به بركت ارتباط با جامعه و اجتماع نصيب انسان مي شود، بي شك سبب ايجاد حس مسئوليت آدمي در برابر آنان خواهد شد و در اين رهگذر، كمترين وظيفه او، بازداشتن خويش از آزار رساندن به ديگران است

مسئوليت انسان در برابر  محيط زيست
منابع طبيعي، ثروتي است كه طبيعت براي استفاده انسان ها فراهم ساخته است و عامل انساني، در پديد آمدن آن نقشي ندارد. ازبين بردن منابع طبيعي و آلوده ساختن محيط زيست، يكي از بزرگ ترين مشكلات عصر حاضر است كه زندگي بشر را به خطر مي اندازد. به عقيده دانشمندان، بيشتر نابساماني هاي طبيعي، مانند: سيل ها، پيشروي آب درياها، كاهش سفره هاي زيرزميني و آسيب پذيري لايه اوزن، به علت نابودي و آلوده سازي محيط زيست است. از نگاه آموزه هاي ديني، محافظت از منابع طبيعي و محيط زيست، از مهم ترين مسائل اخلاقي ـ اقتصادي به شمارمي رود.

حس مسئوليت وقتي بوجود مي‌آيد كه به افراد مسئوليت داده شود

روان شناسان راهكارهايي را جهت افزايش مسئوليت پذيري ارائه كرده اند،كه در ادامه به ذكر آنها مي پردازيم.

1. از اشتباه كردن نهراسيد
به خاطر داشته باشيد كه احساس مسئوليت هنگامي در افراد بوجود مي‌آيد كه به آنها مسئوليت داده شود . در عين حال فرد بايد در مورد اثربخشي پاسخ‌هايش، بازخورد دريافت كند و در مورد راه‌هاي گوناگوني كه در ساير موقعيت‌ها مناسب هستند، اطلاعاتي داشته باشد. اگر از اشتباهات خويش درس بگيريد، عملكرد بهتري در آنچه انجام مي‌دهيد، به دست خواهيد آورد. اما چنانچه نتوانيد ياد بگيريدكه چرا كارتان اشتباه بوده است و يا به جاي آن مي توانستيدچه كار ديگري انجام دهيد، هرگز در كارتان پيشرفت نخواهيد كرد. بدين منظور هرگاه در كاري شكست خورديد،از خوتان اين سوالات را بپرسيد: چه رفتارهاي اشتباهي را مرتكب شده‌ام؟ چه درس‌ها يا آگاهي‌هايي از اشتباهاتم بدست آورده‌ام؟ سپس سعي كنيد با پاسخ دادن به اين سوالات بينش كامل و دقيقي نسبت به كار خود به دست آوريد تا در كوشش بعدي موفق شويد.

2. به خاطر داشته باشيد كه مسئول بودن به معني پيروي كوركورانه از ديگران نيست.
توانايي اخذ تصميم‌هاي درست، عامل عمدۀ تكامل حس قدرت يا كنترل نمودن شرايط زندگي خويش است. نتايج پژوهش هاي متعدد حاكي از آن است كه بين مسئوليت‌پذيري و تصميم‌گيري رابطه تنگاتنگي وجود دارد. شك نيست كه مردد و بي‌تصميم بودن يك راه بي‌مسئوليت بودن است. با خود بينديشيد كه در اتخاذ چه تصميماتي دچار ترديد مي شويد. پس پي بردن به اين موضوع,از گامهاي متوالي مهارت حل مسئله بهره گيريد.از آنجايي كه در يكي از شماره ها ي پيشين اين مهارت را به تفصيل شرح داده ايم،به بيان مختصر آن بسنده مي كنيم.اين مراحل به اختصار عبارتند از:
1.مشخص كردن مسئله كه نياز به تصميم گيري دارد.
2.جستجوي راه حل هاي مختلف
3.ارزيابي راه حل ها و انتخاب بهترين آنها
4.عملي كردن راه حل ها.

3 . از برنامه ريزي غافل نشويد.
برنامه ريزي و تهيۀ فهرستي از كارها،اهداف و وظايفتان به شما كمك مي كند تا به اندازۀ توانتان تلاش كنيد و انتظارات غير واقع بينانه اي از خودتان نداشته باشيد. بعلاوه مكتوب كردن اهدافتان سبب مي شود كه آنها را جدي تر بگيريد و براي نيل به آنها بيشتر تلاش كنيد. به خاطر داشته باشيد كه رسيدن به اهداف بزرگ تنها از طريق برداشتن گام هاي كوچك و متوالي ميسر است.هدفتان را به اهداف جزئي تر تقسيم كرده و پس از طي هر قدم به به عبور از مرحلۀ بعد بينديشيد.

4. تلاش كنيد كه احساس قدرت را در خود افزايش دهيد
افراد براي برخورداري از عزت نفس زياد (يكي از ويژگي هاي مرتبط با مسئوليت پذيري)، به حس قدرت نياز دارند. داشتن احساس قدرت به معني آن است كه فرد داراي منابع، فرصت و قابليت تأثيرگذاري بر شرايط زندگي خويش است. فرد بايد فرصت داشته باشد كه انتخاب كند و تصميم بگيرد، كفايت خويش را اعمال نمايد و وظايفي را كه با توانايي‌هاي وي مطابقت دارد، به انجام برساند. بدين منظور لازم است تلاش ‌كنيد كه فرصت‌هايي را براي ابراز كفايت خود بوجود آوريد و به محض اين‌كه سطح كفايتتان بالا رفت، ب فرصت‌هايي جديدي به وجود آوريد تا بتوانيد آنچه را كه آموخته ايد، تمرين كنيد.
براي افزايش حس قدرت در خود لازم است هنگام رويارويي با مسائل مختلف به سه عامل توجه كنيد تا ميزان مسئوليت‌پذيري خود را افزايش دهيد. اين عوامل عبارتند از:
الف- امكاناتي كه در اختيار داريد.
ب– فرصت انجام كار مورد نظر.
ج– قابليت انجام آن كار.

5..ثبات قدم داشته باشد
در روند افزايش مسئوليت پذيري خود و يا تقويت آن در ديگران با ثبات بودن و متعهد بودن دو شرط مهم و اساسي است. هر قدر در انجام كار جدي تر باشيم و پايداري را در خود تقويت كنيم، احتمال دستيابي به اهدافمان بيشتر مي شود.سعي كنيد مسئوليتي را كه پذيرفته ايد ولو هر قدر كوچك به طور منظم انجام دهيد.مثلا اگر مسئوليت بيرون گذاشتن زباله به شما محول شده،سعي كنيد هميشه خودتان اين كار را انجام دهيد. اجام دادن گاه به گاه يك عمل باعث ايجاد خستگي و بي حوصلگي و در نتيجه ترك آن مي شود.

6.براي برنامه ريزي به ديگران كمك كنيد
هر سال حداقل به يك نفر كمك كنيد تا اهداف و برنامه هايش را مشخص كنيد.او را تشويق كنيد تا فهرستي از اهداف بلند مدت خود تهيه كرده و گام هاي لازم براي رسيدن به اين اهداف را يادداشت نمايد.هرچند وقت يك بار از او بخواهيد كه يادداشت هايش را به شما نشان دهد و بگويد كه چقدر به اهداف خود نزديك شده است.به خاطر گام هايي كه برداشته وي را تشويق كرده و او را دربارۀ اشتباهاتش راهنمايي كنيد.

7.سعي كنيد مطلبي كسل كننده اما مفيد را بياموزيد
اغلب مردم مي دانند كه بالاخره بايد كار خاصي را انجام دهند، اما اين فرايند آنقدر به نظرشان خسته كننده مي آيد كه تا جايي كه مي توانند از انجام آن طفره مي روند و به فعاليت هاي ديگري كه برايشان لذت بخش هستند مي پردازند. كار مفيدي كه شما ميخواهيد انجام دهيد چيست؟يادگيري لغات يك زبان بيگانه؟ ياآموختن شيوۀ حسابداري كامپيوتري؟ اطمينان حاصل كنيد كه اين كار،كاري است كه بايد در گذشته به انجام مي رسيده، اما تنها به دليل خسته كننده بودن تا به حال به تعويق افتاده است.پس از اين كه موضوع مشخص شد، به كتابخانه برويد و كتابي در آن مورد به امانت بگيريد،سعي كنيد كه كتاب را به طور كامل و با دقت بخوانيد.

8. تعريف دقيقي از مسئوليت پذيري داشته باشيد
مسئوليت پذيري يعني قابليت پذيرش،پاسخگويي و به عهده گرفتن كاري كه از كسي درخواست مي شود و شخص حق دارد كه آن را بپذيرد يا رد كند.وقتي فردي مي خواهد مسئوليت را بپذيرد، بايد براي او كاملا مشخص شود كه موضوع درخواست چيست و در برابر به عهده گرفتن ان چه چيزي به دست مي آورد. در واقع مسئوليت انتخابي آگاهانه است، درست مثل قراردادي نانوشته كه تمام اجزاي آن براي فرد مشخص است. هنگامي كه فردي احساس مسئوليت كند، ديگر لزومي ندارد كه ديگران به او بگويند كه در هر موقعيتي چگونه عمل نمايد. افراد در نتيجۀ توجه به مقررات، ارزيابي تجربه‌هاي خويشتن و رسيدن به نتيجه‌گيري‌هاي واقع‌گرايانه آن تجربه‌ها، الگوي رفتاري مناسبي را اختيار مي‌كنند.
گردآوري : بخش روانشناسي بيتوته

منابع:
islamquest.net
iust.ac.ir