هفته نامه دنياي سلامت - محمد احمدي*: رعايت اين نكات ساده در زمان سلامتي مي تواند باعث پيشگيري از بيماري ها و در زمان بيماري، موجب بازگشت سلامتي و تسريع روند درمان شود.

قانون 1: زمان غذا خوردن

انسان بايد در زمان اشتهاي واقعي اقدام به غذا خوردن كند و بدون اشتهاي صادق غذا نخورد. اين زماني است كه غذاي قبلي كاملا هضم شده است و ادرار نضج پيدا كرده است. يعني رنگ آن از بي رنگي به سمت ترنجي و پررنگ شدن رفته است. همچنين شكم از زير سينه با ناف سبك شده است، بوي غذاي قبلي در بادگلو نيست، نبض كوتاهتر شده است، حواس ظاهري تيزتر شده است و احساس تشنگي به وجود آمده است.


قانون 2: زمان دست كشيدن از غذا

قبل از اين كه كاملا سيري اتفاق بيافتد، بايد دست از غذا خوردن كشيد؛ چرا كه غذا براي هضم شدن نياز به فضاي بيشتري دارد و اجزا آن از هم فاصله مي گيرند. حال اگر حجم معده كاملا پر شده باشد، باعث تشويش و اختلال هضم و بروز نفخ و سوءهاضمه خواهد شد.

قانون 3: جويدن غذا و طول مدت غذا خوردن

لقمه هاي غذايي بايد كوچك برداشته شوند تا بتوان آن ها را به خوبي جويد. جويدن كامل غذاها باعث پيشگيري از سوءهاضمه، نفخ، يبوست و بسياري از اختلالات ديگر خواهد شد؛ چون هضم غذا از دهان آغاز مي گردد. اين كار باعث طول كشيدن بيشتر غذا خوردن شده و از پرخوري نيز پيشگيري مي كند.

قانون 4: نوع غذاهاي مصرفي و غذا برحسب مزاج هاي مختلف

هر چيزي خوردني كه وارد بدن مي شود و وارد فعل و انفعال با بدن مي شود، يا شبيه بدن مي شود و جايگزين بافت و مواد از دست رفته از بدن مي گردد كه به آن غذاي مطلق مي گويند، يا اصلا قابليت غذايي براي بدن ندارد و بدن را تحت تاثير خود قرار مي دهد و كيفيتش را تغيير مي دهد؛ مثلا بدن را گرمتر يا سردتر از حد معمول خودش مي كند كه دواي مطلق نام دارد، مثل زنجبيل و كافور و سياه دانه و...

بعضي موارد نيز هستند كه هم حالت غذايي و هم حالت دوايي دارند. حال اگر غذايي بودن غالب باشد، غذاي دوايي نام مي گيرند؛ مثل كاهو، اسفناج، عدس، نخود، لوبيا و... و اگر دوايي بودن غالب باشد، دواي غذايي نام مي گيرند، مانند سير، پياز، تره، نعناع و...


اين قانون مي گويد فردي كه سالم است و سوءمزاجي ندارد، نبايد بطور روزمره به غير از غذاهاي مطلق، غذايي دريافت كند. چرا كه در درازمدت باعث بروز سوءمزاج (خارج شدن از حالت اعتدال مزاج و سلامتي) خواهد شد. بهترين غذاهاي مطلق شامل نان گندم خوب پخته شده، گوشت هاي معتدل مثل گوسفند و بز و گوساله و ماهي، شيريني هاي ملايم و طبيعي، ميوه هايي مثل انجير و انگور است. اكثر غذاهاي مطلق، طبع معتدلي دارند و براي كساني كه سالم هستند و مزاجشان خيلي از اعتدال دور نيست، مناسب است.

اما كساني كه مزاجشان از اعتدال فاصله دارد و با خوردن غذاهاي گرم يا سرد اذيت مي شوند، بايد غذاهاي ضدمزاج خودشان را دريافت كنند. يعني از غذاهاي دوايي و در مرحله بعد دواهاي غذايي استفاده كنند. اگر كسي داراي غلبه سردي است و با خوردن ماست، ترشي ها، كاهو، خيار و گوجه دچار سستي بدن، آبريزش دهان، پرخوابي و كندي ذهن مي گردد؛ اولا بايد ميزان مصرف اين مواد را كاهش دهد (نه اين كه كلا حذف كند) و ثانيا مُصلحات مناسب آن- ها را به كار ببرد، مثلا ماست را با اندكي نعناع يا پونه يا زنيان ميل كند و ثالثا در هر گروه غذايي غذاهاي مناب طبع خودش را انتخاب كند.

براي نمونه به جاي كاهو و خيار و گوجه، از هويج رنده شده و كرفس استفاده كند. در فردي نيز كه داراي غلبه گرمي است و با خوردن ادويه زياد (كه معمولا طبع گرمي دارند، مانند دارچين، فلفل، زنجبيل و...) و شيريني جات و غذاهاي پرچرب، دچار خارش بدن، خشكي دهان، تشنگي زياد و... مي شود؛ انتخاب غذاهاي مناسب در هر گروه غذايي ضروري است.

قانون 5: سكون بعداز غذا

بعد از خوردن غذا لازم است كه بدن در حالت آرامش قرار بگيرد تا هضم به درستي صورت بگيرد. بدترين چيز براي هضم غذا، حركت هاي شديد است؛ يعني ورزش بعد از غذا مناسب نيست. اما حركت هاي خفيف كه باعث انحدار (پايين رفتن) غذا و قرار گرفتن آن در قعر (تَه) معده مي شوند، كمك به هضم بهتر غذا مي كنند. به همين منظور توصيه شده است كه بعد از غذا چند قدم راه رفته شود و سپس چند دقيقه به پهلوي راست و بعد مدت طولاني تري به پهلوي چپ دراز كشيده شود. موقع برخاستن نيز از پهلوي راست بلند شويد.


اما حركت قبل از غذا به دفع فضولات بدن و افزايش حرارت غريزي براي هضم و جذب بهتر غذا كمك مي كند.

قانون 6: مراعات عادت و لذت در امر تغذيه

به تعبير حكماي طب سنتي، عادت حكم طبيعت ثانويه را دارد و توجه به آن در هر امري لازم و ضروري است. در بحث تغذيه نيز اگر فردي به غذايي عادت دارد و با ميل و رغبت فراوان آن را مي خورد، طبيعت بدنش آن را بهتر هضم و جذب مي كند. البته دو نكته در اين جا هست؛ يكي اين كه فرد عادت به مصرف غذاهاي بد داشته باشد كه طبق اين قاعده فكر مي كند تكرار همين روش خوب است! كه در اين جا بايد به مرور عادتش را تغيير دهد.

دوم اين كه معمولا اكثر افراد در مقابل غذاي لذيذ و خوشمزه، كنترل شهوت خود را از دست مي دهند و پرخوري مي كنند كه خود باعث بروز عوارضي مي گردد. در مجموع اگر دو غذا موجود بودند كه هر دو كيفيت خوبي داشتند، بهتر است غذايي كه فرد از آن لذت بيشتري مي برد، بخورد؛ به شرط افراط نكردن در مصرف!

قانون 7: عدم مداومت بر يك نوع غذا و رعايت تنوع غذايي در زمان صحت

دريافت زياد غذاهاي شور باعث خشكي بدين و مشكلات چشمي مي گردد، زياد خوردن غذاهاي ترش موجب پيري زودرس و كم خوني مي شود، مصرف زياد شيريني ها باعث انسداد كبدي (مثل كبد چرب) و رخوت و سستي معده مي شود.

هرچه غذاي موجود در هر وعده ساده تر باشد، هضم آن بهتر صورت مي گيرد؛ ولي در وعده هاي مختلف بايد تنوع غذايي رعايت گردد. براي نمونه برخي خوراكي ها هستند كه يك مدت محدودي در سال هستند و بعد از آن فصلشان مي گذرد و بهتر است در همان موقع دريافت شوند. مخصوصا كه براي تهيه آن ها از مواد شيميايي زيادي استفاده مي شود. مثل خيار درختي توليد شده در زمستان كه پر از سموم و مواد شيميايي است!

قانون 8: پرهيز از پرخوري

از طرفي هم دريافت زياد غذا و عادت به اين امر، انسان را از صفاي دل و روحانيت خارج كرده و به سمت بهيميت مي برد. در روايت هست كه خدا از هيچ چيز به اندازه شكم پر بدش نمي آيد!


قانون 9: رعايت ترتيب در غذاها

يك نوع ديگر تقسيم بندي غذاها در طب سنتي ايراني، تقسيم آن ها به غذاهاي لطيف و كثيف است. غذاهاي لطيف اجزاي از هم فاصله دارتري دارند و به راحتي هضم مي شوند و زودتر هم در بدن تحليل مي روند. اما غذاهاي غليظ بافت متراكم تري دارند و همين طور بافت سفت و محكمي در بدن توليد مي كنند و ديرتر تحليل مي روند. كساني كه بيشتر كارهاي فكري دارند و فعاليت بدني كم تري دارند، بايد بيشتر غذاهاي لطيف مصرف كنند، دچار سوءهاضمه و مشكلات ديگر مي گردند. ولي ورزشكاران و افراد داراي فعاليت بدني زياد مانند كارگردان بايد غذاهاي غليظ بيشتري دريافت كنند تا دچار ضعف  جسماني نشوند.

مثال هايي از غذاهاي طيف: كاهو، سيب، انار، نان گندم، نان جو، گوشت گوسفند و بز، ماهي، مرغ، سوپ ساده سبزيجات، آش برنج، عسل و...

مثال هايي از غذاهاي غليظ: رشته و غذاهايي كه با رشته درست مي شوند مثل آش رشته، ماكاراني، لازانيا، ته ديگ، غذاهاي شيرين و چرب مثل حلوا، سس ماينوز، سيب زميني و تخم مرغ آب پز و سالاد الويه، گوشت گاو و گوشت هاي فريزري، غذاهاي سرخ كرده مثل كتلت و كوكو و...

قانون 10: رعايت ناسازگاري هاي غذايي

در طب سنتي ايراني بعضي غذاها با هم ناسازگارند؛ يعني نبايد همزمان مصرف شوند. اگر كسي يك بار اين ها را با هم مصرف كرد و عارضه اي برايش پيش نيامد، در صورت تكرار اين عادت، بايد منتظر بروز عوارض جبران ناپذيري باشد. براي نمونه مصرف همزمان گوشت ها به ويژه گوشت طيور با لبنيات (مثل ماست) به شدت نهي شده است و تكرار اين عادت غذايي موجب بروز بيماري هاي پوستي مثل ويتيليگو (برص) و دردهاي مفاصل مي شود.

برخي از موارد ناسازگار با هم:

•    لبنيات با ترشي ها
•    لبنيات با ميوه ها مثل شيرموز
•    نوشيدن آب و مايعات بعد از ميوه ها
•    ماهي با تخم مرغ


قانون 11: رعايت حال معده

بعضي افراد هستند كه حجم معده شان كم بوده و توانايي دريافت غذاي زياد در يك وعده را ندارند. بنابراين بايد حجم غذاي هر وعده را كاهش داده و بر تعداد وعده ها بيافزايند. از طرفي برخي افراد مي باشند كه حرارت معده شان بالاست و غذاهاي لطيف در معده آن ها مي سوزد. اين افراد بايد غذاهاي غليظ بيشتري مصرف كنند.

افرادي كه معده سستي دارند و غذا در آن نمي ماند تا هضم كامل بيابد و سريع عبور مي كند؛ بايد قبل از غذا مقداري قابضات (مثل رب به يا سيب يا انار) ميل كنند. كساني هم كه معده ضعيفي دارند و هر غذايي بخورند، بلافاصله دچار نفخ و سنگيني و احساس پري معده مي شوند، بايد بعد از غذا مقداري از شربت هاي مقوي معده بنوشند؛ مثلا مقداري شربت جالينوس (يا سكنجبين سفرجلي) كه از عصاره ميوه به، زنجبيل، عسل و سركه درست شده است.

*كارشناس ارشد علوم بهداشتي در تغذيه