زيباترين آرامگاه هاي تاريخي ايران (1)

آكايران :همشهري 6و7 -  حميدرضا حسيني: از سرزمين پهناور و كهن ديار ايران، افراد بزرگ و نامداري برخاسته اند كه نام شان نه فقط در تاريخ ايران بلكه در صحيفه تاريخ جهان ثبت و ضبط شده است. آرامگاه هاي بسياري از آنان شناخته شده نيست يا در كمال گمنامي باقي مانده است.
بعضي آرامگاه ها نيز مانند آرامگاه ابن سينا، خيام، عطار، باباطاهر و حافظ در دوران جديد ساخته شده اند، زيرا اين بزرگان تا حدود 70 سال پيش آرامگاه هايي درخور شأن و مقام خود نداشتند و اين وظيفه ايرانيان معاصر بود كه با ساختن آرامگاه هاي باشكوه، به مقام بلند آنان در تاريخ و فرهنگ ايران زمين، اداي احترام كنند.
بنا به گزارش آكاايران :  در كنار اين دسته، آرامگاه هاي ديگري هستند كه در زمان حيات يا اندكي پس از مرگ صاحبان شان ساخته شده اند. اين آرامگاه هامعمولا به شاهان و مردان اهل دنيا تعلق دارند كه خود يا اعقابشان گمان مي بردند، خانه آخرت شان نيز بايد همچون كاخ هاي دنيوي شان زيبا و سترگ باشد.

زيباترين آرامگاه هاي تاريخي ايران (1) آرامگاه هاي تاريخي ايران,آرامگاه كوروش,آرامگاه داريوش,آرامگاه اردشير

آكاايران: زيباترين آرامگاه هاي تاريخي ايران (1)

برخلاف آرامگاه هاي اهل فضل و دانش كه همواره زيارتگاه مردم بوده اند، اين نوع آرامگاه ها بيشتر به عنوان اماكن گردشگري مورد توجه قرار دارند و واقعيت هم اين است كه بعضي از آنها از نظر هنري و معماري جزو مهم ترين مواريث فرهنگي ايران و جهان هستند.
در اين مطلب سراغ شماري از آرامگاه هاي تاريخي ايران رفته ايم كه بعضي شان بسيار معروف و تعدادي شان كمابيش گمنام هستند.
پاسارگاد
آرامگاه كورش كبير

كورش و آرامگاه او در پاسارگاد معروف تر از آني است كه نياز به معرفي داشته باشد اما مي توان درباره ويژگي هاي معماري و پيشينه تاريخي آرامگاه او – كه در فهرست ميراث فرهنگي جهان ثبت شده است- به اجمال حرف زد.
 پاسارگاد به معناي اردوگاه پارسيان است و خيلي از مورخان معتقدند، اينجا همان جايي است كه كورش در نبردي  سرنوشت ساز، آخرين شاه دولت ماد را شكست داد و امپراتوري هخامنشي را بنيان نهاد. او اين نقطه را به عنوان پايتخت خود برگزيد و كاخ هايش را در آن بنا كرد.
 البته پس از درگذشت كورش و جانشينش(كمبوجيه)پايتخت هخامنشيان به شوش و همدان و تخت جمشيد منتقل شد اما پاسارگاد كه آرامگاه كورش را دربرگرفته بود، اهميت آييني پيدا كرد و همواره مورد احترام شاهان هخامنشي بود.
امروزه آرامگاه كورش ميان زميني وسيع و مسطح قرار گرفته اما در زمان خود، باغ هاي بزرگي آن را فراگرفته بودند. اين آرامگاه كه از تخته سنگ هاي بزرگ آهكي ساخته شده، بيش از 11 متر بلندا دارد و از دو قسمت تشكيل شده است.
 قسمت اول مركب از يك سكوي پلكاني با شش رديف سنگ است و قسمت دوم اتاق مقبره كورش است كه با سقفي سنگي و شيرواني مانند روي اين سكوي پلكاني استوار شده است.
بنابراين، كورش قطعا درون خاك دفن نشده بود و چون پيكر او را چند متر بالاتر از سطح زمين قرار داده بودند، عده اي اين طور نتيجه گرفته اند كه كورش همچون زرتشتيان به تقدس عناصر چهارگانه آب و باد و خاك و آتش اعتقاد داشته است و پيكرش را مانند زرتشتيان بيرون از خاك در معرض هوا قرار داده اند تا در گذر زمان تجزيه شود.
 البته بعدها يكي از سرداران اسكندر مقدوني كه مامور فتح پاسارگاد و دسترسي به خزانه هاي آن شده بود، نقل كرده كه تابوت طلايي و پيكر موميايي شده كورش را به چشم خود ديده است.
در اين زمان، 200 سال از مرگ كورش مي گذشت و اتاق آرامگاه او مملو از جواهرات و ديگر اشياي گرانبها بود كه گويا همگي توسط سپاهيان اسكندر به غارت رفتند. گفته مي شود كه اسكندر از اين عمل آنان رنجيد و دستور مرمت آرامگاه را صادر كرد؛ دستوري كه البته هيچ گاه اجرا نشد. 
نكته جالب اينكه بعدها در گذر زمان، مردم ايران و منطقه فارس ماهيت آرامگاه كورش را از ياد بردند و اين بناي سنگي بزرگ را قبر مادر سليمان نبي دانستند. اين تصور تا دوره قاجار وجود داشت تا اينكه پژوهش هاي جديد و رجوع به آثار مورخان يوناني نشان داد كه اينجا آرامگاه كورش كبير است.
اصفهان
آرامگاه خواجه نظام الملك طوسي و سلاطين سلجوقي

خواجه نظام الملك طوسي، بزرگ ترين ديوان سالار تاريخ ايران پس از اسلام و يكي از دانشمندان سده پنجم هجري قمري است.
هنگامي كه تركان سلجوقي از آسياي مركزي به ايران يورش آوردند و سراسر اين سرزمين پهناور را تحت سلطه خود گرفتند، خواجه نظام الملك به دستگاه ديواني آنان پيوست و وزارت «ملكشاه سلجوقي» را برعهده گرفت و دولت سلجوقيان را به اوج قدرت رساند.
خواجه نظام الملك نويسنده كتاب «سياست نامه» و از آن مهم تر بنيانگذار مدارس معروف نظاميه است كه بسياري از بزرگان تاريخ ايران مانند امام احمد غزالي و سعدي شيرازي يا در آن درس مي داده اند يا درس مي خوانده اند.
او در اواخر عمر با ملكشاه سلجوقي دچار اختلاف نظر شد و مدتي پس از آنكه به صورت غــيررسمي از وزارت بركنار شد، به وسيله فداييان اسماعيلي به قتل رسيد و در شهر اصفهان ( پايتخت سلجوقيان ) به خاك سپرده شد.
اكنون در محله احمدآباد شهر اصفهان مقبره كوچكي متشكل از يك حياط و ايوان وجود دارد كه پيكر خواجه نظام الملك و ملكشاه سلجوقي و همسر او كه رقيب سرسخت خواجه بود و جمعي ديگر از شاهان و شاهزادگان سلجوقي در آن به خاك سپرده شده اند.
 اينجا بازمانده يك محوطه بسيار بزرگ بوده كه فقط همين مقدارش باقي مانده و از زرق و برق ظاهري هم خالي است. با اين حال، سنگ مزارهاي موجود در مقبره بسيارگران قيمت هستند. متاسفانه در ساليان نسبتا دور، سنگ قبر خواجه نظام الملك مورد سرقت قرار گرفت و سنگ كنوني، بدلي از سنگ اصلي است.
نقش رستم
آرامگاه داريوش و اعقاب او

روبه روي كوه مهر – كه تخت جمشيد در پاي آن ساخته شده است – كوهي به نام «كوه حسين» قرار دارد كه آرامگاه يا بهتر بگوييم گور دخمه هاي چهار تن از شاهان هخامنشي را در خود جاي داده است. اين چهار تن عبارتند از: داريوش اول، خشايارشاه، اردشير اول و داريوش دوم. اين چهار آرامگاه تحت تاثير الگوهاي هنري و معماري مصر و آسياي صغير ساخته شده اند.
شكل بيروني آنها كه حدود21 متر از سطح زمين بالاتر است و در دل صخره هاي كوه حسين كنده شده، به شكل يك صليب بزرگ است. در محور عرضي اين صليب، ورودي آرامگاه قرار دارد كه با چهار نيم ستون زيبا شبيه ستون هاي تخت جمشيد تزيين شده است.
 در بالاي محور طولي يا عمودي نيز، حجاري ها و نقوش جالب توجهي خودنمايي مي كنند. در اينجا پادشاهي را به حالت ايستاده مي بينيم كه در دست چپ كمان دارد و دست راست خود را به نشانه سوگند يا سپاسگزاري بالا برده است. او روي تختي ايستاده كه 28ملت تحت فرمان هخامنشيان آن را روي سر و دستان خود حمل مي كنند.
 شاه روبه روي آتشدان مقدس ايستاده است كه شعله هاي آتش از آن زبانه مي كشد و بالاي سر او نماد فروهر كه نماد فره ايزدي و اقبال شاهانه است به چشم مي خورد. در دو سوي تختي كه پادشاه بر آن ايستاده است، سربازان گارد جاويدان و درباريان ايستاده اند.
 فضاي پايين محور عمودي آرامگاه ها خالي است و اين سبك و سياق و نقوش با اندكي تفاوت در هر چهار آرامگاه نقش رستم ديده مي شوند.
درون آرامگاه ها حفره اي قرار دارد كه مكان قرار دادن تابوت پادشاه بوده است، اين تابوت را از سنگ تراشيده اند و نكته جالب توجه اين است كه آرامگاه داريوش اول برخلاف سه آرامگاه ديگر چندين تابوت دارد كه دقيقا نمي دانيم به چه كساني تعلق داشته است؟
نقش رستم آثار ديگري از قبيل نقش برجسته هاي ساساني و ايلامي و بنايي موسوم به كعبه زرتشت دارد كه شرح آنها بيرون از موضوع گفتار ماست اما وجود اين نقش برجسته ها موجب شده بود كه در دوران اسلامي آنها را به رستم، پهلوان اسطوره اي ايران نسبت دهند و اين مجموعه را نقش رستم بنامند.
تخت جمشيد
آرامگاه اردشير دوم و سوم

آرامگاه دو تن از شاهان هخامنشي در كوه مهر (رحمت) و مشرف به مجموعه كاخ هاي تخت جمشيد ساخته شده است. پژوهشگران اين دو مقبره را كه در ارتفاع 40 متري كوه مهر قرار دارند، متعلق به اردشير دوم و اردشير سوم مي دانند اما نتوانسته اند تشخيص دهند كه هر آرامگاه متعلق به كدام يك از اين دو پادشاه است.
يك آرامگاه ديگر هم مشرف به تخت جمشيد وجود دارد كه چون نيمه كاره است احتمالا به داريوش سوم، آخرين شاه هخامنشي اختصاص داشته اما با سقوط دولت هخامنشي به حال خود رها شده است. از محوطه جلوي اين آرامگاه ها مي توان منظره كاملي از تمام مجموعه تخت جمشيد و مجاور آن را نظاره كرد.
مشهد
آرامگاه باني سي و سه پل
در مجموعه آستان حضرت علي بن موسي الرضا(ع) و ميان رواق هاي پيرامون حرم، بناي هشت گوش بسيار نفيسي با گنبدي كم خيز وجود دارد كه از بالا تا پايين پوشيده از كاشي هاي معرق صفوي است.
 اينجا را رواق يا گنبد «الله ورديخان» مي خوانند؛ زيرا زير آن الله ورديخان گرجي، يكي از فرماندهان بزرگ سپاه ايران در دوره شاه عباس اول به خاك سپرده شده است.
او همان كسي است كه پل معروف سي و سه پل اصفهان را ساخته و چنان كه مي دانيم نام اصلي اين پل، «پل الله ورديخان» است. پسر او نيز، امامقلي خان از پرافتخارترين سرداران سپاه صفوي و كسي است كه موفق شد جزيره هرمز را از استعمارگران پرتغالي پس بگيرد.

الله ورديخان زماني كه حاكم فارس بود، معماري را به مشهد فرستاد تا آرامگاهي را در جوار حرم امام هشتم(ع) برايش بسازد. او تنها يك سال پس از ساخت آرامگاه درگذشت و در آن به خاك سپرده شد.
متاسفانه متوليان آستان قدس رضوي در زماني نامعلوم نشانه هاي مزار الله ورديخان را محو كرده اند اما مي توان حدس زد كه او درست در نقطه مركزي زير گنبد به خاك سپرده شده است.